فهرستِ همهٔ نوشتهها
- کرگ موری: بازاندیشی اوکراین - آقای کرگ موری دیپلمات ارشد سابق بریتانیا که به خاطر اعتراض به سیاستهای دولت متبوع خود در دوران جنگ علیه ترور از کار برکنار شد شخصیت ممتاز و شناختهشدهای در عرصهٔ رسانه و فعالیت منتقدانهٔ سیاسی و اجتماعی است و برای من نیز در شمار افرادی است که آنها را به عنوان مرجع تحلیلی دربارهٔ مهمترین رویدادهای جهان دنبال میکنم [البته با حفظ فاصلهٔ انتقادی]. ایشان اخیراً یادداشتی منتشر کرده که به خاطر اهمیت موضوع و محتوای آن بخشهایی از آن را در اینجا ترجمه میکنم. قصد من ترجمهٔ کامل متن ایشان نیست. صرفاً میخواهم برخی از مهمترین نکات آن… .. Read More
- وحشت، وحشت - بخشهایی از یادداشت کریس هجز را به فارسی ترجمه کردهام. متن کامل را میتوانید اینجا بخوانید. در استودیوی الجزیرهٔ عربی در دوحه هستم و در حال تماشای پخش زنده از غزه. گزارشگر الجزیره در شمال غزه به خاطر شدت بمباران اسرائیلیها مجبور به ترک آنجا و رفتن به جنوب غزه شده بود. او دوربینش را با خود نبرد و آن را در حال ضبط کردن بر فراز بیمارستان الشفا نگاه داشت. شب است. تانکهای اسرائیلی مستقیماً به سمت بیمارستان شلیک میکنند. سوسوهای سرخرنگ افقی و ممتد. حملهٔ عمدی به بیمارستان. جنایت جنگی از روی تعمد. قتلعام عامدانهٔ بیدفاعترین غیرنظامیان، شامل… .. Read More
- اسرائیل دنبالهروی نظم جهانی غربی مبتنی بر نسلکشی است - این یادداشت توسط جوناتان کوک، خبرنگار بریتانیایی در خاورمیانه و اسرائيل/فلسطین نوشته شده که با اندکی تغییرات به فارسی ترجمه کردهام. متن اصلی را میتوانید اینجا مطالعه کنید. این که ذیل گفتگوهایم در توییتر مدام با نسخههای گوناگونی از عبارت زیر مواجه میشوم برایم تکاندهنده است: «چرا فلسطینیها علیه حماس قیام نمیکنند تا خود را آزاد کنند؟ چرا حماس داوطلبانه تسلیم نمیشود؟ اینها دو گزینهٔ واقعگرایانه هستند.» این نوع نگرش منحصر به توجیهگران اسرائیل نیست، بلکه ظاهراً برای برخی افراد عادی نیز معقول به نظر میرسد. این افراد قاعدتاً اطلاعات اندکی از تاریخچهٔ فلسطین و جنبشهای استعماری وطنگزین (settler… .. Read More
- یک داستان واقعی دربارهٔ اسرائیل و فلسطین - این یادداشت نوشتهٔ کیتلین جانستون است که توسط من به فارسی ترجمه شده است. مطلب اصلی را میتوانید اینجا بخوانید. یک زن و شوهر روی مردی ایستاده بودند و چای مینوشیدند. زن پرسید: «هنوز شیر داریم؟» شوهرش پاسخ داد: «آره. حدود نصف یک جعبهٔ بزرگ.» مرد زیر پایشان داد زد: «کمک!» زن: «چه خوب. داشتم فکر میکردم بعد از این، یه فنجون دیگه چای بخورم.» شوهر: «اوم. شاید منم بهت ملحق بشم!» زن: «چای خوبیه!» مرد زیر پایشان فریاد زد: «شما دارین منو له میکنید!» شوهر پرسید: «به نظرت امروز بارون میاد؟» زن: «اوم. شاید. آسمون کمی خاکستری به نظر… .. Read More
- شیوهٔ اسرائیلی پروپاگاندا - در تابستان ۲۰۱۴ که شاهد یکی دیگر از حملات وحشیانهٔ اسرائیل علیه مردم غزه بودیم، آدام یوهانس[۱]Adam Johannes از سازمان «ائتلاف توقف جنگ»[۲]Stop the War Coalition از مارک رجو[۳]Mark Regev سخنگوی وقت دولت اسرائیل دربارهٔ کشتار غیرنظامیان فلسطینی در غزه توسط نیروهای اسرائیلی سؤالهایی کرد و پاسخهای او را به این شکل خلاصه کرد[۴]Johannes, A., 2014. At last Israel tells the truth about why so many civilians are being killed in Gaza.: ۱. ما گزارشی دربارهٔ کشتهشدگان دریافت نکردهایم. این را بررسی خواهیم کرد. ۲. بله، عدهای کشتهشدهاند. اما علت آن درست عمل نکردن یکی از… .. Read More
- شورش بردگان در غزه - این ترجمهٔ بخشهایی از یادداشت اخیر نورمن فینکلستین دربارهٔ غزه است. او این یادداشت را در واکنش به کسانی مانند «برنی ساندرز» نوشته است که مشابه این تز را ارائه داده بودند که (نقل به مضمون از بیانات ساندرز) که افراد خوشنیت در سراسر جهان، از جمله در خود اسرائیل، سالهاست که برای پایان دادن به محاصرهٔ غزه در تلاشند، اما حالا حملات تروریستی حماس باعث شده که امید به تحقق عدالت برای فلسطینیها ضربهٔ بزرگی بخورد. فینکلستین مینویسد (متن اصلی را میتوانید اینجا بخوانید، من هم بخشهایی از متن را انتخاب کردهام و هم اندکی آزاد آن را ترجمه… .. Read More
- بمباران اتمی ژاپن اقدامی ضروری برای پایان بخشیدن به جنگ جهانی دوم نبود - آمریکا تنها کشوری است که تاکنون از سلاحهای اتمی استفادهٔ مستقیم نظامی کرده است. ارتش آمریکا در آگوست ۱۹۴۵ دو بمب اتمی روی شهرهای هیروشیما و ناگاساکی انداخت که منجر به کشته شدن حدود ۲۰۰ هزار غیرنظامی ژاپنی شد. روایت رایج مدعی است که آمریکا برای پایان دادن به جنگ جهانی دوم مجبور به استفاده از این بمبها بود، اما این ادعا درست نیست و شخصیتهای مهم و محققان سرشناس مختلف بارها آن را به چالش کشیدهاند. دانیل السبرگ در کتاب خود به نام «ماشین روز قیامت: اعترافات یک طراح جنگ هستهای» مینویسد که در سال ۱۹۴۵ «از بین هشت… .. Read More
- قالیچه به مثابه … - «تازه متوجه شدم که قالیچه (rug) چه نقش مهمی در زندگی فرهنگی مسلمانان دارد. هر فردی یک قالیچهٔ کوچک به همراه داشت که از آن به عنوان جانماز استفاده میکرد. هر زوج زن و مرد، یا گروه بزرگی از افراد، قالیچههای بزرگتری داشتند که به صورت مشترک روی آن نماز میخواندند. بعد روی همان قالیچهها پارچهای پهن میکردند و غذا میخوردند. بنابراین قالیچه به اتاق غذاخوری تبدیل میشد. بعد ظروف و پارچه را جمع میکردند و روی قالیچه مینشستند: اتاق نشیمن. بعد خودشان را جمع میکردند و روی همان قالیچه می خوابیدند: اتاق خواب. همانجا فهمیدم که چرا این فرشهای… .. Read More
- مایکل هادسون: بازار اوراق قرضه نشانگر بحرانی سیستمی است - در اینجا بخشهایی از صحبتهای مایکل هادسون دربارهٔ سقوط چند بانک مهم آمریکایی و شباهتها و ارتباطهای آن با بحران مالی ۲۰۰۸ را به صورت خلاصه شده و آزاد ترجمه میکنم (همینطور بخشهایی از یادداشتِ اخیر او در مجلهٔ مانتلی ریویو). گفتگوی کامل را میتوانید در یوتیوب تماشا کنید و متن کامل گفتگو به انگلیسی نیز در اینجا موجود است (یادداشت مانتلی ریویو را میتوانید اینجا مطالعه کنید). برای راحتی از زبان ایشان صحبت میکنم و از تکرار عبارتهایی مانند «هادسون معتقد است» پرهیز میکنم. توجه کنید که گفتگو به مراتب کاملتر و طولانیتر از چیزی است که من اینجا… .. Read More
- نهمین سالگرد جنگ در اوکراین - یادداشت زیر توسط جفری ساکس از استادان دانشگاه کلمبیای آمریکا نوشته شده و حاوی برخی از نکات مهم مربوط به تاریخچهٔ شکلگیری جنگ در اوکراین است[۵]Sachs, J.D., 2023. The Ninth Anniversary of the Ukraine War. Jeffrey D. Sachs. URL https://www.jeffsachs.org/newspaper-articles/yjae8gc8hp2p293tmt4dlr4z2dpe2s.. یکی از دلایلی که یادداشت ایشان را انتخاب کردهام این است که برخلاف افرادی مانند نورمن فینکلستین که به اردوگاه چپ تعلق دارند (و پیش از این یادداشت مهمی از ایشان دربارهٔ جنگ در اوکراین ترجمه کردهام که توصیه میکنم حتماً مطالعه کنید)، ایشان یک اقتصاددان راستگرا و معتقد به سیاستهای نئولیبرالی موسوم به شوک درمانی است. در نتیجه… .. Read More
- دورنماهای جنگ جهانی سوم در اوکراین - امیدوارم برای شما هم واضح باشد که اوکراین صحنهٔ نزاع بین روسیه و ناتو به رهبری آمریکا است. نزاعی که زمینههای آن به سالها پیش باز میگردد و به تدریج از وضعیت غیرمستقیم و سرد به سمتِ نزاعِ مستقیم و داغ حرکت کرده است. با این حال و با وجودی که کشورهای عضو ناتو بخش قابل توجهی از توان اقتصادی-سیاسی و نظامی خود را صرفِ حمایت از اوکراین کردهاند، نزاعِ بین روسیه و ناتو هنوز از لحاظ نظامی محدود و غیرمستقیم است [اگر چه غرب از طریق تحریمهای گسترده جنگ اقتصادی تمام عیاری علیه روسیه راه انداخته است]. با توجه… .. Read More
- چگونه نخبگانِ بیکفایت بر آمریکا و غرب حاکم شدند؟ - آندره رِوْسکی، نویسندهٔ وبلاگ «ساکر» به موضوع مهمی پرداخته که در اینجا گزیدهای از آن را به صورت آزاد ترجمه میکنم[۶]Raevski, A., 2023. Is Andrei Martyanov right in his criticism of US ruling “elites”? | The Vineyard of the Saker. The Saker. URL https://thesaker.is/is-andrei-martyanov-right-in-his-criticism-of-us-ruling-elites/ (accessed 1.29.23).. رِوْسکی به این پرسش میپردازد که آیا این ادعا درست است که اکثریت قریب به اتفاقِ نخبگانِ غرب به صورت عمومی و نخبگانِ حاکم بر نظام سیاسی و رسانهای آمریکا به صورتِ خاص نادان و بیکفایت هستند؟ این ادعا در نگاهِ اول باورنکردنی به نظر میرسد. مگر میشود نخبگانِ حاکم بر یک ابرقدرتِ… .. Read More
- بزرگی و قدرتِ واقعی اقتصادهای روسیه و چین در مقایسه با غرب چقدر است؟ - در وبلاگ «سرمایهداری عریان»، کاربری به نام «دیوید» نوشته است: طی یک سال گذشته ما شاهد تباهترین سطحِ نادانی و حماقتی بودیم که گریبان رسانههای غربی و طبقهٔ کارشناسان[۷]pundits آن را گرفته است. آنها چیزی دربارهٔ جنگی که از ۲۰۱۴ در دونباس در جریان بود نمیدانستند، هیچکس به آنها نگفت که روسیه نیرومندترین ارتش اروپا را دارد، هیچکدام از آنها چیزی دربارهٔ خطوط دفاعی [ارتش اوکراین] در دونباس نمیدانست، هیچکدامشان میزان جدی بودن تهدیدهای روسیه را نفهمید، آنها متوجه نشدند که روسیه امیدوار بود با جنگی سریع و کوتاه اوکراینیها را به سر عقل بیاورد، آنها نفهمیدند چرا روسیه… .. Read More
- امانوئل تود: جنگ جهانی سوم شروع شده است - امانوئل تود—متفکر و محقق سرشناس فرانسوی—در مصاحبه با روزنامهٔ فیگارو نکات قابل اعتنایی دربارهٔ جنگ اوکراین مطرح کرده که گزیدهای از آن را به فارسی ترجمه میکنم. این ترجمه (تا حدی آزاد) از روی گزیده-ترجمهای که آرنولد برتراند به انگلیسی انجام داده انجام شده است. .. Read More
- آیا اروپا زودتر از اوکراین سقوط خواهد کرد؟ - سرعت تحولات در اروپا و جهان به قدری زیاد است که به سختی میتوان همهٔ آنچه اهمیت دارد را پیگیری کرد و فهمید. حدود شش ماه از حملهٔ نظامی روسیه به اوکراین سپری میشود و صرفنظر از این که در مورد آن از لحاظ حقوقی یا اخلاقی چطور فکر کنیم، باید سعی کنیم تبعات گسترده و احتمالاً ماندگار آن را درک کنیم. یکی از این حوزهها که برای من که در شمال اروپا زندگی میکنم اهمیت ویژه دارد و به صورت غیرمستقیم برای بخش بزرگی از مردمانی که در کشورهای جنوب از جمله ایران زندگی میکنند نیز مهم است به… .. Read More
- نورمن فینکلستین: روسیه حق تاریخی دارد که به اوکراین حمله کند - جهان معاصر با سرعت غیرقابل تصوری در حال تغییر است و بدون شک حملهٔ نظامی روسیه به اوکراین یکی از مهمترین کانونهای این تغییر است. جنگ اوکراین دیگر یک رویداد محدود نیست، بلکه به یک رویارویی نیابتی بین روسیه و ناتو تبدیل شده که میتواند تشدید نیز بشود، یا به خارج از مرزهای اوکراین گسترش یابد. به علاوه، ابعاد آن به مراتب از عملیات نظامی فراتر رفته و اقتصاد و سیاست بخش قابل توجهی از جهان، به ویژه جهان غرب، را کاملاً تحت شعاع خود قرار داده است. در این میان برای درک آن چه در حال رخ دادن است… .. Read More
- عقل، عشق، سکوت، زیبایی، ایمان - از نظر سیمون وِی توانایی اصلی عقل و هوش ما در این است که آنچه به عنوان حقیقت به ما عرضه میشود را تأیید یا رد کند. ولی عقل نمیتواند به شکلی درخور به سراغِ رازهای ایمان برود، چرا که مرتبهٔ این رازها فراتر از حقایقِ معمولی است. تنها بخشی از وجودِ انسان که قادر به نزدیک شدن به این رازهاستْ نوعی از عشق است که وی آن را «عشقِ فراطبیعی» مینامد. گزیدهای از آراء او در این مورد را ترجمه کردهام. .. Read More
- بخشنده و مهربان و زاینده - در «بسم الله الرحمٰن الرحیم» رحمان و رحیم هر دو از ریشهٔ «رحم» هستند که هم به معنای بخشندگی و مهربانی و شفقت است و هم به معنای زُهدان. من نمیدانم این ریشهٔ مشترک در ذهن خوانندهٔ عربزبان چه حسی ایجاد میکند. اما آیا جالب توجه نیست که همهٔ سورههای قرآن با یادآوری این نکته به مسلمانان شروع میشوند که بخشندگی و مهربانی بیکران خداوند معنایی نزدیک به زایندگی و مادرانگی دارد؟ الله بیصورت است؛ اما اگر بنا باشد با ذهنهای محدود انسانیمان صورتی برایش مجسم کنیم شاید صورت یک زن و یک مادر تصورِ مناسبتری از یک مرد باشد.… .. Read More
- دو واقعهٔ مهم و تلخ و غیرقابل مقایسه - یکی از تلخترین حوادث یک سال اخیر ساقط کردنِ هواپیمای مسافربری خطوط هوایی اوکراین در آسمان تهران بود که در سحرگاه ۱۸ دی ۱۳۹۸ رخ داد و منجر به کشته شدن همهٔ ۱۷۶ سرنشین آن شد. بسیاری از سؤالها پیرامون این حادثه هنوز بیپاسخ ماندهاند؛ به خصوص درمورد چرایی و چگونگی بروز آن و معرفی و مجازات تمامی عوامل اصلی و فرعی تقصیرکار در آن. .. Read More
- ترور سردار سلیمانی ناجوانمردانه بود - بارها شنیدهایم که کشتن سردار سلیمانی توسط آمریکا اقدامی غیرقانونی و حتی تروریستی بود. اما این اقدام زبونانه و ناجوانمردانه نیز بود. برای درکِ بهتر این نکته باید به توالی برخی اتفاقات مهم منتهی به ترور ایشان توجه کنیم. .. Read More
- جامعهٔ ایران فراموش نمیکند - ترور سردار سلیمانی اقدامی علیهِ ایران و نه فقط جمهوری اسلامی بود. خیلی از کسانی که برای ایشان سوگواری کردند منتقد و چه بسا مخالف جمهوری اسلامی بودند. با این حال به درستی متوجه شدند که موضوع فراتر از جمهوری اسلامی است و در اینجا پای ایران در میان است و ایران مدافعان جانبرکف و شایستهاش را دوست دارد و فراموش نمیکند. .. Read More
- ارزیابی من از سریال «خانهٔ پوشالی» نسخهٔ آمریکایی - خلاصهای از نگاه من به مجموعهٔ آمریکایی «خانهٔ پوشالی» بعد از تماشای تقریباً کامل همهٔ فصلهای آن. .. Read More
- - از «راویان حماسههای آلمانی در قرون وسطی» نوشتهٔ اووِه پورکسن[۸]Pörksen, U., 1971. Der Erzähler im mittelhochdeutschen Epos. Berlin: Schmidt 1971., Berlin.: قصهگوی قرونوسطایی به شیوههای گوناگون سیر خطی داستانش را قطع میکند تا به ما بگوید در حال چه کاری است. او به ما کمک میکند که نگاهی جامع به آنچه گفته خواهد شد داشته باشیم، سعی میکند ما را نسبت به سیر داستان و سرنوشت شخصیتهای آن کنجکاو کند و اینجا و آنجا بر اهمیت برخی قسمتهای داستان تأکید میکند. [خوب دقت کنید، اینجا خیلی مهم است!] او برای اینکه داستانش باورپذیرتر به نظر برسد، به مشاهیر و… .. Read More
- توهم کنترل - افراد گاهی دچار «توهم کنترل» میشوند و توانایی خود در تأثیرگذاری بر رویدادها را دست بالا میگیرند؛ حتی وقتی مشخصاً روشن است که رفتارشان تأثیر اندک یا نامعلومی روی آنها دارد. .. Read More
- مراحل پنجگانهٔ فروپاشی - تاریخ به ما نشان میدهد که جوامع گاه دچار فروپاشی میشوند. این فروپاشی گاه خفیف و ناقص است و گاه شدید و کامل. گاهی یک جامعه مراحل اولیهٔ فروپاشی را تجربه میکند، اما به سرعت خود را جمعوجور میکند و با کمی اقبال موفق میشود از فروپاشی کامل بپرهیزد. در ضمن، فروپاشی ناقص لزوماً یک فرایند سریع یا یکشبه نیست، بلکه ممکن است طی چند سال یا دهه رخ دهد. به علاوه، فروپاشی، دستِ کم در مراحلِ اولیهٔ آن، لزوماً با خشونت همراه نیست. اما اگر یک جامعه کاملاً فرو بپاشد، احتمالاً مراحل پنجگانهای شبیهِ آنچه دمیتری اُرلف[۹]Dmitri Orlov… .. Read More
- تصمیمگیری بدون حاشیهٔ امن - تصمیمهای سیاسی و اقتصادی معمولاً مبتنی بر نوعی تفکر فایدهگرایانه[۱۰]utilitarianist و پیامدگرایانه[۱۱]consequentialist هستند. تصمیمهای ظاهراً سادهای مانند تخصیص بودجه به امنیت جادهها، خدمات درمانی، یا محیط زیست به صورت غیرمستقیم جان (یا رفاه و آسایش) عدهای را بر عدهای دیگر اولویت میبخشند. بیشتر تصمیمهای کلانی که برای مدیریت بحرانهایی نظیر کووید-۱۹ گرفته میشوند نیز منطقی مشابه دارند: «این بخش از اقتصاد را تقویت یا تعطیل کنیم یا آن بخش دیگر را؟» اما گیرندگان این نوع تصمیمها معمولاً در فاصلهای انتزاعی و نامحسوس نسبت به تکتک آدمهایی که تحت تأثیر قرار میگیرند هستند و این فاصله به آنها حاشیهٔ… .. Read More
- مس و بهداشت عمومی - مس و آلیاژهای آن نظیر برنج[۱۲]brass، برنز[۱۳]bronze، کوپرونیکل[۱۴]cupronickel، و مس-نیکل-روی[۱۵]copper-nickel-zinc به صورت طبیعی ضدباکتری و ضدویروس هستند. مس احتمالاً کهنترین فلزی است که مورد استفادهٔ انسان قرار گرفته و اولین سکههای مسی مربوط به بیش از ده هزار سال پیش هستند. مدتها پیش از شناختنِ باکتریها در قرن نوزدهم، تمدنهای کهن از خواص ضدعفونیکنندهٔ مس و آلیاژهای آن بهره میبردند. آنها فهمیده بودند که آبی که در ظروف مسی (یا آلیاژهای آن) نگهداری شده یا از طریق لولههایی از جنس مشابه منتقل شده، نسبت به آبی که در ظروف دیگر نگهداری شده یا به شیوهٔ دیگری… .. Read More
- فراموش نکن که میمیری: افکاری نامحبوب دربارهٔ ویروس کرونا - آقای کرگ مورای که مدتهاست نوشتههای او را دنبال میکنم و در بسیاری از موارد دیدگاههایش را میپسندم، اخیراً یادداشتی نوشته با عنوان «فراموش نکن که میمیری: افکارِ نامحبوب دربارهٔ ویروس کرونا» که به اختصار ترجمه میکنم. .. Read More
- کمی دربارهٔ آغازِ کرونای جدید - اطلاعات زیر عمدتاً توسط یکی از وبلاگهایی که دنبال میکنم دربارهٔ ویروس کرونای جدید منتشر شده که به صورت خلاصه ترجمه و بازنشر میکنم. نویسندهٔ این وبلاگ یک نظامیِ بازنشستهٔ آمریکایی است و این اطلاعات را در یک جلسهٔ خصوصی آموزشی آموخته است. برخی قسمتها را خلاصه کردهام، و برعکس، برخی اطلاعات را با مراجعه به بولتنهای خبری Promed و مراجعه به تاریخنگاری مطالب گزارش شده در آن تکمیل کردهام. .. Read More
- رشد نمایی و گسترش ویروس کرونا - این نمودار مراحل (تقریبی) گسترش همهگیری کرونا در چین و سایر نقاط جهان را نشان میدهد. طبیعی است که رشد تقریباً نمایی نمیتواند نامحدود باشد و در نقطهای آهستهتر شده و سیر نزولی به خود میگیرد (این مطلب را در جستار جداگانهای مفصلاً شرح خواهم داد). در مراحل اولیه واکنش مقامات از جنس انکار و سرپوشی است، چون آنها نمیخواهند منابع جامعه را صرف پدیدهای کنند که هنوز به نظرشان جدی نیست. با گسترش همهگیری کار به جایی میرسد که مقامات وادار به واکنش میشوند، اما دیگر برای مهار شیوع دیر شده است. در نهایت همهگیری به رشد تقریباً نمایی… .. Read More
- آسیبپذیرترین نظام اقتصادی جهانی به چه شکلی است؟ - هیچ از خودتان پرسیدهاید که یک نظام اقتصادی جهانِ آسیبپذیر چه خصوصیتهایی دارد؟ برای پاسخ دادن به این سؤال لازم است کمی از دنیای امروز فاصله بگیریم و دست به یک تجربهٔ فکری بزنیم. فرض کنید دههها پیش (فرضاً در دههٔ ۱۹۶۰ یا اوایل دههٔ ۱۹۷۰) گروهی از خبرگان بصیر اقتصاد و کسبوکار را جمع میکردیم و از آنها میخواستیم نظام اقتصاد جهانی را به گونهای طراحی کنند که بیشترین آسیبپذیری را نسبت به رویدادهای پیشبینینشدهٔ فرااقتصادی داشته باشد. .. Read More
- کوروناویروس ووهان - در خبرها خواندم که به دنبال همهگیری (اپیدمی) آنفلوآنزا در برخی مناطق چین دولت این کشور برخی شهرها، از جمله شهر ووهان[۱۶]Wuhan با جمعیت حدود یازده میلیون نفر را به صورت موقتی قرنطینه کرده است. یکی از همکارهای من که چینی هم هست در حال حاضر در همین شهر به سر میبرد و تا اطلاع ثانوی امکان بازگشت به سوئد را ندارد. این موضوع باعث شده که همهگیری یادشده به شکلی جدیتر به موضوع گپوگفت همکاران در محیط کار تبدیل شود. من هیچ تخصصی در این حوزه ندارم و صرفاً به عنوان یک فرد کنجکاو این یادداشت را مینویسم… .. Read More
- فاصله گرفتن از موضوعات رایج - این مشاهدهٔ پل گراهام[۱۷]Paul Graham به نظرم درست میرسد که الگویی در بسیاری از حوزههای علمی و فنی مشاهده میشود که خلاصهاش چنین است: اگر چه افراد زیادی روی موضوعی کاری میکنند، فقط بخش کوچکی از امکانات آن حوزه بررسی میشود و مورد بهرهبرداری قرار میگیرد. چرا؟ چون همهٔ آن افراد روی موضوعات و پرسشهای مشابهی کار میکنند: موضوعات و پرسشهایی که جذاب و رایج به نظر میرسند. در نتیجه بسیاری از موضوعات بالقوه جالب و پرفایده در حاشیه میمانند و کمتر کسی به سراغشان میرود. حتی باهوشترین و خلاقترین افراد که در شرایط عادی تحتِ تأثیر تبلیغات، فَشن و… .. Read More
- توهم در برابر بیخوابی - این یادداشت از جیلاد آتسمون[۱۸]Gilad Atzmon هنرمند و نویسندهٔ متولد اسرائیل است که به تدریج به منتقد تند پروژهٔ اسرائیل تبدیل شد، تا آنجا که در نهایت تابیعت خود را ترک کرد. یادداشت را من به فارسی برگرداندهام. متن اصلی را میتوانید اینجا مطالعه کنید. او در مقدمهٔ این یادداشت نوشته که برای درک شکست ناجور حزب کارگر در بریتانیا در انتخابات اخیر باید به محدودیتهای کلیدی شیوهٔ تفکر چپ مراجعه کنیم تا بفهمیم چرا مردمانِ کار به نخبگان سیاستورزی که مدعیاند دغدغهٔ آنها را دارند پشت میکنند. ایدئولوژی چپ همچون یک رویا است. به جای توجه به «آنچه… .. Read More
- هویت ایرانی و زبان فارسی - شاهرخ مسکوب در کتابِ «هویت ایرانی و زبان فارسی» زمینههای احیایِ زبانِ فارسی بعد از حملهٔ اعراب به ایران را همراه با نقش سه گروه مهم (اهلِ دیوان، اهلِ دین و اهل عرفان) بررسی کرده است. خلاصهای از مهمترین ایدههایی که در فصل اول (و برخی قسمتهای دیگر) این کتاب مطرح شده را میآورم که عمدتاً همان جملههای کتاب است، اما هر جا صلاح دیدهام به زبان خودم خلاصه کردهام. اما پیش از آن به دو نکته که خود نویسنده بارها بر آنها تأکید کرده اشاره میکنم. اول اینکه بیشتر این ایدهها جای بحث دارند و احتمالاً فقط بخش کوچک… .. Read More
- مطالب وبلاگ «ماه آلاباما» چطور تولید میشوند؟ - نویسندهٔ وبلاگ ماه آلاباما (www.moonofalabama.org) که در شمار بهترین و با کیفیتترین وبلاگهای تحلیلی-خبری به زبان انگلیسی است فرایند تولید نوشتههای خود را اینطور توضیح میدهد و ضمن شرح این فرایند جالب از خوانندگان خود میخواهد که فعالیت حرفهای او را حمایت مالی کنند. .. Read More
- طنز و طنزِ حافظ از نظر شفیعی کدکنی - به تعریف جالبی از «طنز» از آقای شفیعی کدکنی برخورد کردم که طنز را در عامترین شکلِ خود «تصویرِ هنریِ اجتماعِ نقیضَین و ضِدَّین» میداند. اگر در منطقِ رسمی اجتماعِ نقیضین ممکن نیست، در عرصهٔ خلاقهٔ هنری چنین چیزی بیاشکال است و هنرمند میتواند از آن برایِ ایجادِ تصویرهای طنزآمیز استفاده کند. این شیوه تقریباً در همه نوع طنز به چشم میخورد، حتی در هنرِ عوام و گفتارِ عادی مردم آنجا که فرضاً میگویند: «ارزانتر از مُفت»، «فلان هیچکس است و چیزی کم»، «فلان از هیچ دو جو کمتر ارزد» یا «فلان ظرفِ پُر از خالیست». آقای کدکنی برای نشان… .. Read More
- آمریکا و جهان - این یادداشت، گزیده و ترجمهٔ آزادی از مصاحبهای است که چندی پیش با مایکل هادسون (Michael Hudson) اقتصاددانِ آمریکایی انجام شده است. او با زبانی صادقانه و سادهفهم برخی از مهمترین مؤلفههای حاکم بر شیوهٔ امپراطوری آمریکا در قرن بیستم را شرح میدهد و آن را به برخی از روندهای مهمِ معاصر متصل میکند. .. Read More
- آمریکا و چین - الگوی حاکم بر جهان طی دستِ کم دو قرن اخیر چنین بوده است: کشورهای غربی (و ژاپن) به عنوان کانونهای صنعتی جهان وارد کنندهٔ مواد اولیهٔ ارزان از کشورهای مختلف دنیا بودهاند و در مقابل کالا و اجناس گرانقیمت را به اقصا نقاط جهان صادر میکردهاند و از قبل این تبادل سود زیادی به دست میآوردهاند. اما این الگو به سرعت در حال تغییر کردن است. اگر به تبادلاتِ تجاری چین با سایر کشورهای دنیا نگاه کنیم متوجه میشویم که این کشور به یک وارد کنندهٔ عمدهٔ مواد خام و صادر کنندهٔ عمدهٔ کالاهای ارزشمند صنعتی تبدیل شده و جریان عظیمی از… .. Read More
- شبیهسازی بحران در آیینها و واکسینهشدن جامعه - در دو یادداشتِ قبلی [۱ و ۲] دربارهٔ نظرات رنه ژیرار نوشتم و گفتم که توانایی بینظیر انسان در تقلید او را از سایر حیوانات متمایز ساخته است. غریزه میتواند گرایشاتِ ستیزهجویانهٔ حیوانات را مهار کند، اما قادر به مهار کردنِ ستیزههای ناشی از رفتارهای بازنمودی در انسانها نیست و راهکارهای دیگری مورد نیاز است. به واسطهٔ همین راهکارهاست که انسانیت و فرهنگ طلوع میکند. البته باید توجه کرد که این اتفاق یک فرایند مهندسیشده نیست، بلکه به صورت خودبهخودی و ناآگاهانه در همهٔ جوامعِ ابتدایی رخ داده است. یکی از این راهکارها که در سراسر جوامع نیز به چشم… .. Read More
- مهار ستیزهها توسط ممنوعیتها - در یادداشت قبلی نوشتم که از نظر رنه ژیرار قابلیتِ رفتار بازنمودی (یا تقلیدی) باعث شد که انسان به تدریج از خویشاوندانِ انساننمایِ خود متمایز شود. رفتار بازنمودی در حیوانات نیز وجود دارد، اما در انسان به شکل چشمگیری نیرومندتر است و در نتیجه غریزهها دیگر نمیتوانند آن را مهار کنند. به این ترتیب جوامع انسانی برای ایجاد نظم و ماندگاری باید راهی برای مهار رقابتها و ستیزهای بازنمودی در درونِ خود بیابند. از نظر ژیرار آن چه انسانتبارانِ حیوانصفت را به انسانهایِ ذیفرهنگ تبدیل ساخته همین نیاز به مهارِ رفتارهایِ بازنمودی—به شیوهای که از غریزهها موثرتر باشد—بوده است. یعنی… .. Read More
- رنه ژیرار و انسان شدنِ انسان - با در نظر گرفتنِ نظریهٔ فرگشت[۱۹]theory of evolution تبدیل شدنِ تدریجی اجدادِ انسانتبارِ ما به انسانِ کنونی را انسانیزه شدن[۲۰]homonization میگویند. اما یکی از پرسشهای مهم در انسانشناسی[۲۱]anthropology و جانورشناسی[۲۲]zoology این است که این فرایند چگونه صورت گرفت و چه شد که «حیوانِ فاقدِ فرهنگ» به «انسانِ ذیفرهنگ» تبدیل گشت؟ بسیاری از نظریههای موجود با تکیه بر حوزههای معرفتیِ مرتبط نظیر قومشناسی[۲۳]ethnology یا کردارشناسی[۲۴]ethology دچار نوعی قطبیدگیِ نامطلوب میشوند.[آ]در فارسی معادل ethnology را مردمشناسی و نژادشناسی نیز آوردهاند که به نظر من معادلهای خوبی نیستند. واژهٔ یونانیِ ethnos به معنی قوم، قبیله، کاست، طبقه،… .. Read Moreحکومتِ ماندگارِ پوتین - ولادیسلاو سورکوف (Vladislav Surkov) که یکی از مشاوران ولادیمیر پوتین و یکی از نظریهپردازانِ دولتِ نوینِ روسیه است مقالهای نوشته است به نامِ «حکومتِ ماندگار پوتین» (Putin’s Lasting State) که در اینجا خلاصهای از آن را ترجمه کردهام. شکی نیست که نگاه ماکیاولیایی و واقعگراییِ سرد سورکوف ترسناک و تکان دهنده است و چه بسا بتوان آن را به عنوان نوعی پروپاگندای نظری در نظر گرفت، اما در عینِ حال نکاتِ قابل اعتنایی را دربارهٔ جهانبینیِ حاکم بر نظامِ سیاسی یکی از تأثیرگذارترین کشورهای جهان و شیوهٔ حکمرانیِ آن به ما میگوید. .. Read Moreافکار صدام حسین پیش از حملهٔ آمریکا - در سال ۲۰۰۳ آمریکا و برخی از متحدانش به بهانهٔ سلاحهای کشتار جمعی عراق—و بهانههای دیگر—به این کشور حملهٔ نظامی کردند که به سرنگونی رژیم صدام حسین و اشغال این کشور انجامید. کریستوفر اندرو در بخشهایی از کتابِ خود به نامِ «تاریخچهٔ جاسوسی»[۲۵]Andrew, Christopher. The Secret World: A History of Intelligence. New Haven, CT: Yale University Press, 2018. به بازجوییهایی که نیروهای آمریکایی بلافاصله بعد از دستگیری وی انجام دادند اشاره میکند که بخشی از جهانبینی و نگرشِ صدام حسین را—آنطور که این نویسنده تفسیر میکند—نشان میدهد. نیروهای اشغالگر انتظار دستگیری صدام را نداشتند، بلکه باور عمومیشان این بود… .. Read Moreعروسی در قانا – ۲ - در یادداشت پیشین اشارهای کردم به روایت اولین معجزهٔ عیسی در انجیل (یوحنا، ۲)، مربوط به واقعهٔ «عروسی در قانا». مجدداً آن را بخوانیم: روز سوم، در قانای جلیل عروسی بر پا بود و مادر عیسی در آنجا حضور داشت. عیسی و شاگردان نیز به عروسی دعوت شده بودند. شرابِ عروسی تمام شده بود و دیگر شراب نداشتند. مادر عیسی به او گفت: «اینان دیگر شراب ندارند.» عیسی گفت: «از من چه میخواهی ای بانو؟ ساعتِ من هنوز فرا نرسیده است.» مادر به خادمان گفت: هر چه به شما میگوید انجام دهید.» باری آنجا شش خمرهٔ سنگی برای تطهیر یهودیان… .. Read Moreعروسی در قانا - روایت اولین معجزهٔ عیسی در انجیل (یوحنا، ۲) چنین آمده است: روز سوم، در قانای جلیل عروسی بر پا بود و مادر عیسی در آنجا حضور داشت. عیسی و شاگردان نیز به عروسی دعوت شده بودند. شرابِ عروسی تمام شده بود و دیگر شراب نداشتند. مادر عیسی به او گفت: «اینان دیگر شراب ندارند.» عیسی گفت: «از من چه میخواهی ای بانو؟ ساعتِ من هنوز فرا نرسیده است.» مادر به خادمان گفت: هر چه به شما میگوید انجام دهید.» باری آنجا شش خمرهٔ سنگی برای تطهیر یهودیان وجود داشت که هر کدام دو یا سه پیمانه آب میگرفت [[دو یا… .. Read Moreمُحاط در مُحیط - اصطلاح «محیطِ زیست» در زبان فارسی امروز جا افتاده، اما این اصطلاح اشکال دارد و ذهنم را خراش میدهد. «محیطِ زیست» را معادل واژهٔ کلیدی environment در نظر میگیرند، اما این ترجمه نادقیق، گمراهکننده و بدقِلِق است. پیشنهاد من این است که به جای «محیطِ زیست» از معادل مناسبتر «محیط» برای environment استفاده کنیم. استفاده از معادل «محیط زیست» باعث شده که ما اصطلاحاتی نظیر «دانشکدهٔ محیط زیست»، «مهندسی محیط زیست»، «مدیریت محیط زیست»، «سازمان حفاظت محیط زیست» و امثالهم را داشته باشیم. در مورد دقت ظاهری این معادلها میتوان تشکیک کرد و گفت که ما در زبان انگلیسی اصطلاح environment… .. Read Moreکرگدن سیاستمدار - در سال ۱۹۵۹ اتفاق عجیبی در کشور برزیل رخ داد. در انتخابات شورای شهر سائو پائولو بیش از ۵۰۰ نامزد قرار بود برای کسب ۴۵ کرسی با یکدیگر رقابت کنند. یک نفر گفت «اگر یک کرگدن انتخاب کنیم بهتر از انتخاب یک انسان ابله و بیخاصیت است.» بسیاری از مردم هم دقیقاً همین کار را کردند.[۲۶]Times, Special to The New York. “Rhino Takes Brazilian Election Victory With Aplomb.” The New York Times, October 9, 1959, sec. Archives. https://www.nytimes.com/1959/10/09/archives/rhino-takes-brazilian-election-victory-with-aplomb.html. در آن روزها باغ وحش جدیدالتأسیس سائو پائولو میزبان کرگدنی به نام کاکارِکو[۲۷]Cacareco بود. کاکارِکو مادهکرگدنی چهار ساله، درشت، خپل،… .. Read Moreلبخندِ مَهاکسَّپَه - میگویند سیدارتا گَوتاما بودا[۲۸]Siddhārtha Gautama Buddha موعظهای دارد که در سراسر آن سخنی گفته نمیشود و به موعظهٔ گل[۲۹]The Flower Sermon مشهور است. بودا گل نیلوفری را در سکوت بالا میبرد و به شاگردانش نشان میدهد. هیچکدام منظور بودا را نمیفهمند، به جز یکی که لبخند میزند. او مَهاکسَّپَه[۳۰]Mahākāśyapa نام دارد و اولین استادِ ذِن و جانشین بودا است. بودا خوشنود میشود و خطاب به او میگوید: «من مالکِ چشمهای راستینِ دَرْمَه [[بنا به ویکیپدیای فارسی، دارما یا درمه معانی متعددی دارد و در اصل به معنای نظام گیتی است. این مفهوم را میتوان با مفهوم اشه… .. Read Moreمالیاتهای مردم جهان - جایی دربارهٔ منحصر به فرد بودن نظام مالیاتی آمریکا خواندم و کنجکاو شدم. این بود که اندکی دربارهٔ نظامهای مالیاتِ بر درآمد در کشورهای مختلف مطالعه کردم که خلاصهٔ آن را اینجا میآورم. کشورها را بر حسب سیاست مالیاتی دولتهایشان میتوان به چهار دسته تقسیم نمود. دستهٔ اول کشورهایی هستند که مالیاتی از اتباع بیگانهٔ مقیم[۳۱]foreign residents و همچنین اتباع خود[۳۲]citizens دریافت نمیکنند. تعداد این کشورها حدود ۲۰ است؛ شامل بحرین، کویت، عمان، قطر، امارات متحدهٔ عربی، مالدیو، موناکو، باهاما و برونئی. دستهٔ دوم کشورهایی هستند که در آنها درآمدهای محلیِ افرادِ مقیم—یعنی درآمدهایی که منشاء آنها در… .. Read Moreنمرهٔ شهروندی شما چقدر است؟ - در کشور چین طرحی ملی به نام «نظام اعتبار اجتماعی»[۳۳]Social Credit System در جریان است که هدفش ایجاد معیاری همگن برای سنجشِ اعتبارِ شهروندان و کسبوکارها از لحاظ رفتار اجتماعی و اقتصادیشان است. این سیستم مبتنی بر تحلیل کلاندادههایی[۳۴]big data است که از شهروندان و کسبوکارها گردآوری میشود و ضمن سنجش اعتبار آنها در حوزههایی نظیر «صداقت با دولت»، «درستکاری در دادوستد»، «درستکاری در روابط اجتماعی» و «اعتبار قضایی» به آنها نُمره میدهد. دولت چین هدفِ خود از این طرح را ایجاد یک «اقتصاد سوسیالیستی ایدهآل» اعلام کرده که منطبق با شعار رئیسجمهور این کشور[۳۵]President’s Xi Jinping… .. Read Moreقدرت محدودیتها - جئورجی دوتسی[۳۶]György Doczi معمار و طراح مجار-آمریکایی شیوهٔ بروز محدودیتها در طبیعت و هنرها را مطالعه و بررسی کرده است. او در کتابِ «قدرتِ محدودیتها»[۳۷]Doczi, G., The Power of Limits: Proportional Harmonies in Nature, Art, and Architecture. New edition edition. Shambhala, Boston, 2005. مفهوم جدیدی به نام «دینِرژی»[۳۸]dinergy را معرفی میکند. دینرژی نتیجهٔ تعامل و تلفیق دو عامل متضاد است؛ رابطهٔ بین نیرویی که اعمال میشود، مقاومتی که در برابر آن شکل میگیرد و فُرمی که به واسطهٔ این تعارض شکل میگیرد. ساقهٔ گندمی را در نظر بگیرید که حین وزشِ باد خم میشود: بادْ نیرو است… .. Read Moreمهارت از طریق شکست - اگر چه هیچکس دوست ندارد شکست بخورد، اما واقعیت این است که هیچ موفقیتی بدون تجربه کردن میزانی از شکست حاصل نمیشود. مثال معروف در این زمینه دوچرخهسواری است: بدون تجربهٔ زمین خوردن نمیتوان آن را یاد گرفت. مشکل وقتی ایجاد میشود که ما دارای ذهنیتی باشیم که شکست را به کلی طرد کند و در صورت رخ دادنش نتواند از آن به شکلی مصرانه و هدفمند بهرهبرداری کند. کسی که چنین ذهنیتی داشته باشد یا دچار محافظهکاری و احتیاط بیش از حد میشود و از بیم زمین خوردن هرگز سراغ آموختنِ دوچرخهسواری نمیرود، یا به سرعت سَرخورده شده و… .. Read Moreوالتدیسنی و استعمار نوین - در اوایل دههٔ ۱۹۷۰ دولتِ آمریکا با این هدف که دولت سالوادور آلنده[۳۹]Salvador Allende را تضعیف و ناپایدار کند، بحران اقتصادی تمام و عیاری را در شیلی سازماندهی کرد. آلنده گناه بزرگی مرتکب شده بود. او صنایع مس شیلی را ملی اعلام کرده بود و رویکردی سوسیالیستی داشت. نیکسون، رئیس جمهور وقتِ آمریکا، از سازمان سیا[۴۰]CIA خواسته بود که کاری کند که «اقتصادِ شیلی جیغ بکشد، مانع از قدرت گرفتن آلنده شود یا او را سرنگون سازد.»[۴۱]"to make the economy scream [in Chile, to] prevent Allende from coming to power or to unseat him" برخی بانکهای مهم… .. Read Moreتولستوی و علت بروز جنگها - اتفاقات بزرگ تاریخی نظیر جنگهای بزرگ چطور رخ میدهد؟ چه چیزی تاریخ را به جلو میراند؟ آیا اصولاً میتوان پاسخ نهاییها این پرسش را داد؟ اینها برخی از سؤالهایی هستند که ذهن تولستوی[۴۲]Leo Tolstoy را در اواسط قرن نوزدهم به خود مشغول کرده بودند. رُمان «جنگ و صلح» او دربارهٔ دو دههٔ اول قرن نوزدهم و ماجرای درگیری روسیه در جنگ با ناپلئون است. او مینویسد: [[به فصل اول از کتاب یازدهم جنگ و صلح مراجعه کنید. «اروپا در پانزده سال نخست قرن نوزدهم شاهد حرکت میلیونها انسان بود. آنها کار و زندگیشان را رها کردند و شتابناک از… .. Read More
- خطر دانستن - مایکل سندل[۴۳]Michael J. Sandel درسِ «عدالت»[۴۴]Justice را با دادن هشداری مهم به مخاطبانش آغاز میکند. درست است که این هشدار دربارهٔ خواندنِ فلسفهٔ اخلاق و فلسفهٔ سیاسی است، اما به نظر من گسترهٔ وسیعتری را در بر میگیرد[۴۵]Sandel, Michael J. 2009. “Justice (Lecture Series for an Introductory Course).” Course, Harvard University. https://www.youtube.com/watch?v=kBdfcR-8hEY. و به مخاطرهٔ درونی هر نوع «دانستنِ اندیشیده» اشاره میکند.[ب]این بخش از سخنان سندل را من از ویدئوی سخنرانی تایپ کردهام (با کمی تلخیص ولی بدون ویرایش و نقطهگذاری کامل و نهایی) که میتوانید در اینجا بخوانید: Here I have to issue a warning.… .. Read Moreملاقات غریبهها در شهر - شهر چیست و کجاست؟ تعریفهای مختلف و گاه متناقضی از شهر وجود دارد، اما یکی از ملموسترین آنها توسط ریچارد سِنِت[۴۶]Richard Sennett ارائه شده که شهر را «اقامتگاهی انسانی میداند که در آن غریبهها با هم ملاقات میکنند.»[۴۷]Sennett, Richard. 1992. The Fall of Public Man. Reissue edition. New York ; London: W. W. Norton & Company. این یعنی شهر جایی است که در آن افراد غریبه قادرند در همان کسوتِ غریبهگی با یکدیگر ملاقات کنند؛ ملاقاتهایی که با همان سرعتی که آغاز میشوند پایان مییابند. در شهر، شأنِ غریبهها رعایت میشود؛ یعنی کسی با آنها مانند اقوام، دوستان و… .. Read Moreتاریخ چرخهای اسپنگلر - بسیاری از ما تاریخ را داستانی میدانیم که به صورتی خطی روایت میشود: «در ابتدا چنین بود، بعد چنان شد، سپس این چیزها رخ دادند و الی آخر.» پیشفرضِ نانوشتهٔ این نگاه معمولاً این است که به استثنای برخی مقاطع محدود، گذر زمان عموماً به معنای پیشرفت است، یعنی تمدنهای ساده، کمتوان و کمدانش گذشته جای خود را به تمدنهای پیچیده، پرتوان و دانا—نظیر تمدن معاصر غربی—میدهند و این فرایند آنقدر ادامه خواهد یافت تا بشریت ستارهها را فتح کند. اگر چه این نوع نگاه خطی به تاریخ (و زمان) بسیار مرسوم است، اما باید در نظر داشت که بسیاری… .. Read Moreکودکان و تلفنهای همراه - پدرها و مادرهای زیادی را میشناسم که نه تنها از نزدیک شدن فرزند خردسالشان به تلفن همراه، تبلت، تلویزیون و اصولاً هر آنچه که دارای صفحهٔ نمایش است واهمهای ندارند، بلکه آن را وسیلهای مناسب برای سرگرمی و آموزش عزیزشان نیز میدانند. به نظر من این رویکرد نامناسبی است و رشد فرزندی که شکوفاییاش منوط به تجربهٔ متکثر، فیالبداهه و بیواسطهٔ واقعیت است را بدون هیچ دلیل موجهی به مخاطره میاندازد. این درست که متجددین شاغل و آپارتماننشین به سختی میتوانند فضایی را برای فرزندانشان فراهم کنند که در آن جیغ بکشند، لگد بزنند، از درخت بالا بروند و دل… .. Read Moreمخمصهٔ آدورنو - افلاطون از امکانِ بازگشت فیلسوفها به غار سخن گفته بود. غار جایی بود که جماعت غافل در آن زندگی میکردند و در تاریکیِ آن دل به رقص سایهها مشغول داشتند. حال آنکه فیلسوف کسی بود که این غارِ آسوده و فریبا را ترک کرده بود و در جستجوی پاکیِ اندیشه و کشف حقیقت در روشناییهای جهان گشته بود. مشکل این بود که از یک سو شایسته به نظر میرسید که او بازگردد تا دستاوردهای گرانبهایش را با غارنشینانِ غافل قسمت کند و از سوی دیگر معلوم نبود آنها تمایلی به شنیدنِ حرفهای وی داشته باشند و باورش کنند. افلاطون از… .. Read Moreگلایهٔ مارکوزه - جوامع غربی بعد از جنگ جهانی دوم چند دهه رشد و رونق بیسابقه را تجربه کردند که تقریباً تا اواسط دههٔ ۱۹۷۰ ادامه داشت. در اواخر همین دوران طلایی پر از ثروت و رفاه بود که هربرت مارکوزه[۴۸]Herbert Marcuse زبان به گلایه گشود[۴۹]Marcuse, H., 1968. Liberation from the Affluent Society --- (1967 lecture in London), in: The Dialectics of Liberation (2015), ISBN: 978-1-78168-891-5, Verso, London ; New York.. به نظر او اگر چه میتوان به صورت نظری از ضرورت رهایی افراد از قیدوبندهای سلطه سخن گفت، اما وضعیت حاکم بر جوامع مرفه و صنعتی غربی در تاریخ بیسابقه است… .. Read Moreمیشل فوکو - خلاصهای از برخی از مهمترین ایدههای میشل فوکو دربارهٔ قدرت. علاوه بر درک شخصی خودم، این خلاصه تا حد زیادی مبتنی بر این یادداشت و گفتگوهای زیر آن است. فوکو دو نقد مهم بر ماتریالیسم دیالکتیک وارد میکند. اول اینکه ماتریالیسم دیالکتیک حکومت و نهادهای حکومتی را کانون اصلی قدرت میداند و دوم اینکه مبارزهٔ طبقاتی را علت اصلی پویایی قدرت در نظر میگیرد. مقیاسهای خُرد و کلان در روابط قدرت به نظر فوکو دو نکتهٔ یاد شده دربارهٔ ماتریالیسم دیالکتیک آن را به رویکردی «بالابهپایین»[۵۰]top-down تبدیل میکند. رویکردی که عمدتاً قدرت را در جاهای واضح جستجو میکند… .. Read Moreبیماریافروزان و بیماریهای دروغین - بیماریافروزی[۵۱]desease mongering به معنای گسترش سودجویانهٔ مرزهای تعریفشدهٔ بیماریها در جامعه است. هدف بیماریافروزی گسترش بازار خدمات درمانی از طریقِ ترغیب بخش بیشتری از جامعه به استفادهٔ بیشتر از آنهاست. شرکتهای داروسازی[۵۲]pharmaceutical companies، پزشکان و طیف گستردهای از ارائه دهندگان خدمات درمانی از بیماریافروزی سود میبرند. مبلغان بیماریافروزی معمولاً خود را بیماریافروز نمیدانند، چرا که منطق بیماریافروزی معمولاً به صورت معیارها و شاخصهای حرفهای، تخصصی و دارای پشتوانهٔ علمی به آنها معرفی میشود. متقاعد کردن افراد سالم به اینکه دچار نوعی بیماری هستند بسیار سودآور است. شرکتهای بزرگ داروسازی فعالانه در تلاش برای تعریف بیماریهای جدید یا بازتعریف… .. Read Moreخطرات روزافزون تجربهگرایی - انسان موجودی کنجکاو است و تمایل خیرهکنندهاش به تجربهکردن، خطرکردن و کشفکردن یکی از مهمترین نیروهای محرکهٔ او در سراسر تاریخ بوده است. دانشمندان و مخترعان نیز مانند سایر آدمها دارای حس کنجکاوی هستند، منتها آن را به صورت نظرمند و سازمانیافتهتری پی میگیرند. اینکار به گسترش دایرهٔ شناخت ما از دنیا و ساختن ابزارهای گوناگون برای رویارویی با آن انجامیده است. اما این فرایندی بیمخاطره نیست، چرا که کشفیات و اختراعات پادِ خود را نیز تولید میکنند. به قول پُل ویریلیو[۵۳]Paul Virilio اختراع کشتی، اختراع کشتیشکسته نیز هست[۵۴]Dumoucel, Caroline. 2010. Interview with Paul VirilioVICE magazine. https://www.vice.com/en_us/article/qbzbn5/paul-virilio-506-v17n9.: این… .. Read Moreبحران تکرارپذیری در علوم تجربی - بحران تکرارپذیری .. Read Moreمسیح: انطباق وحی و پیامبر - برخی از مفاهیم به ظاهر سادهای که از کودکی با آنها آشنا شدهایم به جعبههای قفل شدهای میمانند که ظرافتهای عمیقتری را در خود نهان ساختهاند. به این نکتهٔ شگفتانگیز که اخیراً خودش را بر من عیان کرد توجه کنید. ایوان ایلیچ در جُستار «رسایی و شیواییِ سکوت» خداوند را گویندهای در نظر میگیرد که خطاب به مریم، این پذیراترینِ شنوندگانش، سخن میگوید. مریم کلامِ خداوند را به جان میشنود، از آن بارور میگردد، آن را در سکوتِ خویش میپرورد و عاقبت به آن تجسم میبخشد و در هیأتِ عیسیٰ به جهانیان عرضه میکند. به این ترتیب، عیسیٰ همان کلمهٔ… .. Read Moreبرای یک انقلاب چند نفر لازم است؟ - اجتماعی را تصور کنید که نُرمِ ویژهای در آن رواج دارد. منتقدانی که خلاف این نُرم رفتار میکنند با مقاومت و حتی سرزنش سایرین مواجه میشوند. اگر تعداد منتقدان اندک باشد، احتمالاً نخواهند نتوانست تغییر مورد نظرشان را جا بیاندازند، اما اگر تعداد آنها از «حداقل معینی» بیشتر شود، تغییرات موردِ نظرشان به تدریج فراگیر میشود و به نُرم جدیدی تبدیل خواهد شد. اما این حداقل چقدر است؟ برای ایجاد تغییرات فراگیر در یک اجتماع، چه تعداد تغییرخواه لازم است؟ در نظریههای تغییرِ اجتماعی، پدیدهای به نام «نقطهٔ اوج»[۵۵]tipping point معرفی میشود که به میزانی از تغییرات محدود اشاره… .. Read Moreمعصومیت از دست رفتهٔ علوم - علوم فیزیک، شیمی و زیستشناسی در قرنهای اخیر دستخوش تحولات بزرگی شدهاند که نظیر آن را نمیتوان در دورانهای دیگر تاریخ یافت. به این مجموعه میتوان علوم دیگری را نیز افزود: مثلاً یکی از مهمترین نمونههای متأخر علومِ کامپیوتر—به معنای عام، دربرگیرندهٔ همهٔ شاخههای علمی و مهندسی آن—هستند. اما به باور یوناتان زونگر[۵۶]Yonatan Zunger، علوم کامپیوتر از لحاظ وضعیت تاریخیشان با علوم یاد شده فرقی اساسی دارند. اختراع دینامیت در اواخر قرن نوزدهم و سلاحهای شیمیایی در قرن بیستم نگاه شیمیدانها به شیمی را برای همیشه تغییر داد. تا پیش از این نوآوریها، شیمیدانها علمِ شیمی را با… .. Read Moreعشق فعال - داستایوسکی در رُمان برادران کارامازوف کشیشی را معرفی میکند به نام «پدر زوسیما» که پیری با تجربه، محبوب و شدیداً مؤمن است. در قسمتی از داستان (بخش اول، کتاب دوم، فصل چهارم) او با بانویی که از بیایمانی رنج میبرد رویارو میشود. بانو از پیر میپرسد که چطور میتواند ایمان داشته باشد، در حالی که نگران است که نکند زندگی جاودانگی وجود نداشته باشد و خیالی بیش نباشد. آنوقت چه خواهد شد؟ چطور خودش را به ایمان مجاب کند؟ چطور آن را اثبات کند؟ پیر پاسخ میدهد که این چیزی نیست که بشود اثباتش کرد، اما به کمکِ «عشق… .. Read Moreاستعارههای موذی - استعاره جایگاهی کلیدی در زبان دارد که به هیچوجه به شعر و ادبیات محدود نمیشود. در زبان روزمره، استعارهها گاهی به صورتی آشکار جلوه میکنند: مانند «زمان نظیرِ پول» (زمان زیادی صرف کردن)، «مباحثه نظیر جنگ» (او به نظراتم حمله کرد؛ از مواضعم دفاع کردم)، «رابطه نظیر مسیر» (رابطهشان به بنبست رسیده است)، «شادی نظیر پرواز کردن یا بالا رفتن» (از خوشحالی بال درآورد) و «درآمد و برکت نظیر نان و غذا» (او نانآور خانه است). اما گاهی هم حضور استعارهها ناملموستر است: مانند «زندگی نظیر فردی زیرک» (زندگی فریبم داد) یا «تجربهاندوزی نظیر غذا» (او جوانی خام است؛ او… .. Read Moreماتریوشکای مادران - دستگاه تناسلی مردها به محض رسیدن به سن بلوغ، نَریاخته (اسپرم) تولید میکند؛ فرایندی که تا پایان عمر ادامه مییابد. اما دستگاه تناسلی زنها اینطور نیست. نوزاد دختر با ذخیرهای ثابت از تخمکها متولد میشود؛ تخمکهایی که نطفههای فرزندان آتی او را شکل خواهند داد. البته شواهد جدیدی وجود دارد که نشان میدهند دستگاه تناسلی زن احتمالاً در دوران بلوغ نیز میتواند تخمکهای جدید تولید کند، اما این شواهد هنوز به نتیجهگیری قطعی منجر نشده و اگر هم چنین شود درصد تخمکهای جدیدی که تولید میشوند در مقایسه با ذخیرهٔ اولیه بسیار ناچیز است.[۵۷]Devlin, Hannah. “Evidence Suggests Women’s Ovaries… .. Read Moreاستثنا همان قاعده است - علوم دقیقه ((exact sciences علومی هستند که در آنها میتوان نتایج را با دقت زیاد ارائه کرد و هیچ محدودیت پیشینی برای میزان دقت آنها در روش، فرایند تحقیق و ارائهٔ نتایج وجود ندارد. این علوم ارتباط نزدیکی با ریاضیات و علوم فیزیکی و تجربی دارند و در آنها میتوان از «معرفت عینی»[۵۸]objective knowledge سخن گفت. همچنین آنها قرابت زیادی با «علوم سخت»[۵۹]hard science دارند که علاوه بر دقت زیاد، بر عینیت[۶۰]objectivity و روشمندی سختگیرانه تأکید میکنند. آنچه به عنوان جهان صنعتی میشناسیم تا حد زیادی نتیجهٔ شکوفایی علوم دقیقه و نگاه دقتمحور به جهان پیرامون… .. Read Moreزبان دوم، زبان غربی - بسیاری از ایرانیان یادگیری زبان دوم را امری مهم و ضروری تشخیص میدهند. با اینحال دربارهٔ مقولهٔ زبان دوم نوعی سردرگمی نیز وجود دارد که هر از چندی خود را به صورتی نشان میدهد. فرضاً گاهی میشنویم که گفته میشود «چرا ما باید زبان غربیها را یاد بگیریم و آنها نباید زبان ما را یاد بگیرند؟» یا «چرا باید یک زبان غربی را آموخت؟ مگر همه قرار است به غرب مهاجرت کنند؟» یا «چرا به جای یک زبان غربی نباید زبانهای نزدیکی نظیر عربی بیاموزیم؟» هر کدام از این پرسشها اگر در جای درستی مطرح شوند میتوانند متین و مهم… .. Read Moreانقلابیون قرن بیستم - در نوشتهٔ قبلی به یکی از فرازهای کتاب «برادران کارامازوف» اشاره کردم. امروز با ذکر فرازی دیگر از همان فصل کتاب بحث را ادامه میدهم. داستایوسکی در حال معرفی آلیوشا است؛ قهرمان داستانش که به تازگی ترک تحصیل کرده تا به صومعه بپیوندد و زندگی رُهبانی پیشه کند. او به خاطر حماقت یا تنبلی ترک تحصیل نکرده، بلکه در اینراه قدم نهاده چون این راه در آن زمان در نظرش «به صورت مفری آرمانی جلوه کرده که به او اجازه میدهد از تاریکی به سوی روشنایی برود.» داستایوسکی او را شبیه آرمانگرایان جوانی میداند که نیکوسرشت و حقیقتجو هستند و… .. Read Moreمزاحمان خاموش - شکی نیست که تلفنهای هوشمند قابلیتهای زیادی دارند و در بسیاری زمینهها میتوانند ابزارهایی مفید باشند. اما این ابزارهای پیچیده و کارآمد مشکلساز نیز هستند. استفادهٔ بیش از حد از آنها اعتیادآور است، ذهن و چشم را خسته میکند و میتواند به افتِ کیفیت توجه، دقت و شکیبایی بیانجامد. بسیاری از افراد ضمن اینکه مزایای تلفنهای هوشمند را پذیرفتهاند، نسبت به ایندست تأثیرات نامطلوب حساس هستند و سعی میکنند کمتر از آنها استفاده کنند. با اینحال، در اغلب موارد تلفنهایمان را با خود حمل میکنیم و آنها را در نزدیکی نگاه میداریم، حتی اگر قصد استفادهٔ افراطی از آنها را… .. Read Moreایمان یا الحاد - در رُمان برادران کارامازوف، فرازهایی خیرهکننده وجود دارد که باید آنرا بارها بازخوانی کرد و ابعاد و اعماقشان را شکافت. به یکی از این فرازها که مربوط به بخشِ اول، فصلِ پنجم این کتاب است اشاره میکنم. داستایوسکی در حال معرفی آلیوشا—جوانترین برادر و قهرمان داستان—است. آلیوشا به تازگی تصمیم گرفته زندگی رُهبانی پیشه کند و به صومعه بپیوندد. داستایوسکی او را به عنوان فردی واقعبین معرفی میکند که در عین حال به معجزات اعتقاد تمام و کمال دارد. اما ظاهراً در اینجا تضادی وجود دارد: چطور یک شخص واقعبین میتواند به معجزه باور داشته باشد؟ مگر نه این است که… .. Read Moreمهندسیِ آخرت - از دیرباز، یکی از مهمترین پرسشهای متفکران این بوده که سیر تحولی تاریخ عاقبت به کجا میرسد و رویداد نهایی تاریخ چگونه است؛ پرسشی که پاسخ به آن میتواند سرنوشتِ انسان در عالم را نیز روشنتر کند. به این رویداد نهایی تاریخ، «فرجام تاریخ» یا «آخرت» میگویند[۶۱]Eschaton و بررسی آن نیز فرجامشناسی یا آخرتشناسی[۶۲]Eschatology نامیده میشود. بسیاری از دینها و متفکران دینی، فرجام تاریخ را امری متعالی[۶۳]transcendental در نظر میگیرند که خارج از حوزهٔ مادی جهان و در ساحتی قُدسی قرار دارد. در آخرِ زمان واقعیتِ متعارف به شکلی استعاری پایان مییابد، امر اینجهانی به امر آنجهانی… .. Read Moreجاروی وظیفهشناس گوته - این ایده که آفریدهای هوشمند به انسانها آسیب میرساند، بارها در عرصهٔ هنر و نظر مطرح شده است: در رمان فرانکشتاین[۶۴]Frankenstein; or, The Modern Prometheus نوشتهٔ مری شلی[۶۵]Mary Shelley، مصنوع دکتر فرانکشتاین از کنترلش خارج شده و دست به جنایت میزند؛ در فیلم ۲۰۰۱: اودیسهٔ فضایی[۶۶]2001: A Space Odyssey محصول مشترک استنلی کوبریک[۶۷]Stanley Kubrick و آرتور کلارک[۶۸]Arthur C. Clarke، کامپیوتر هوشمند سفینه—موسوم به هال ۹۰۰۰—ارزیابی مرگباری از شرایط مأموریت ارائه میدهد؛ در ماتریس[۶۹]The Matrix محصول برادران واچوفسکی[۷۰]The Wachowskis، جهان تحت سلطهٔ ماشینهایی هوشمند قرار گرفته که انسانها را به انقیاد خود درآوردهاند؛ در… .. Read Moreبازیهای حسابگرانه - اگر به یک زیستشناس بگویید «برخی از مهمترین نظریههای علمی شما مبنایی اقتصادی دارند»، احتمالاً نگاهی عاقل اندر سفیه به شما میاندازد و خواهد گفت «سروکار علوم طبیعی با حقایق جهان است، نه اقتصاد که یک علم اجتماعی است! لطفاً مزاحم نشوید!» با اینحال، نمیتوانیم از این ایده که نگاه اقتصادی روی نظریههای علمی—و نه فقط زیستشناسی—تأثیرات شگرفی گذاشته است به راحتی بگذریم. اما ابتدا مقدمهٔ زیر را یادآوری میکنم: دوران معاصر را عصر اقتصاد مینامند که با ظهور موجودی به نام «انسان اقتصادی» همراه بوده است. آنچه دوران معاصر را متمایز میکند سلطه و گسترش روزافزون نگرش اقتصادی در… .. Read Moreتبخیر شدن از شدتِ شرم - آئوکیگاهارا[۷۱]Aokigahara، جنگلی در نزدیکی کوهِ فوجی است که به این شهرت یافته که آدمها برای همیشه خود را در آن ناپدید میکنند. دریایی از شاخه و درخت که در اعماقِ خود دریچهای پنهان دارد که فقط به رویِ تبعیدیانِ خودخواستهٔ زمین باز میشود. اما همهٔ راهها به آئوکیگاهارا ختم نمیشوند؛ دستِ کم نه به این سرعت. طی دو دههٔ اخیر، هر سال چیزی در حدود صد هزار ژاپنی، به دلایلی که معمولاً به شَرمساری ناشی از اشتباه یا شکست مربوط میشوند، خود را در بنبستی مییابند که آنها را ترغیب به ناپدید شدن میکند. آنها میروند، به جایی که… .. Read Moreاندکی کمتر، آهستهتر، ملایمتر! - تأثیرِ فنآوریهای جدید بر جامعه همگن نیست. برخی گروهها بیشتر از سایرین از آن بهره میبرند؛ گاهی هم آمدن یک فنآوری گروههایی را دچار زیان و خسارت جدی میکند. در این صورت طبیعی خواهد بود اگر صدای بازندگان بلند شود. این مخالفت میتواند شکلهای مختلفی داشته باشد. برخی نظریهپردازی میکنند، برخی به شیوههای مدنی مخالفت، برخی هم که کارد به استخوانشان رسیده به خشونت متوسل میشوند. لُودایتها[۷۲]Luddites گروهی از کارگران صنعت نساجی در بریتانیای اوایلِ قرن نوزدهم بودند که احساس کرده بودند ماشینآلاتِ جدیدِ خودکار، جای شغلهای آنها را خواهند گرفت؛ چون کارگران بیتجربه و کممهارت نیز میتوانستند با… .. Read Moreماده؛ خارج از دسترسِ علم - در یادداشتِ دیگری نوشته بودم که «هوشیاری» (consciousness) یکی از دشوارترین پدیدههایی است که با آن مواجه هستیم و با وجودِ همهٔ پیشرفتهایی که در علم و فن ایجاد شده، هنوز روشی برای نفوذ به تجربهٔ ذهنیِ فرد آنطور که اولشخص آنرا تجربه میکند نیافتهایم. اما هوشیاری تنها پدیدهٔ دشواری نیست که میشناسیم: چیستیِ ماده نیز به همان اندازه دشوار مینماید. آیا علم فیزیک میتواند هر آنچه که دربارهٔ ماده میتوان دانست، از جمله چیستیِ آن را، به ما بگوید؟ برخی از متفکران معتقدند که پاسخ به این پرسش به هیچوجه بدیهی نیست. فیزیک به ما میگوید که ماده از… .. Read Moreنابینایی شعفآلود فنشیفتهها - خیلی از آدمهای جدید علاقهٔ خاصی به فنآوریهای جدید دارند. فنآوری را نشانهٔ تجدد و پیشرفت میدانند؛ گاهی وقتها تنها نشانهٔ آن. اما آیا فنآوریهای جدید همیشه خوب هستند؟ چه وقت باید به استقبالِ آنها برویم و چه وقت باید نسبت به آنها شکاک باشیم؟ اگر این سؤالها به نظرتان بیهوده یا زاید میرسند، احتمالاً شما یک فنشیفته[۷۳]technophile هستید. اشکالی هم ندارد. فنشیفتهها هم بخشی از جامعه هستند و نظرشان محترم است. اما این حق برایِ بقیهٔ جامعه محفوظ است که سؤالهایی که لازم میدانند را مطرح کنند. نیلز پُستمن[۷۴]Nils Postman معتقد است که ما باید دستِ کم… .. Read Moreدشواری دل بریدن از وابستگی - شب است. شما مسافرِ یک کشتیِ تفریحی بسیار مجلل هستید که جایی در اقیانوس با یک کوهِ یخیِ عظیم برخورد کرده است. در عرشههایِ پایینتر آب در حالِ ورود به بدنهٔ کشتی است و انبارها و موتورخانه به تدریج لبریز از آب میشوند. کشتی به شکلِ محسوسی کج شده، اما هنوز به هیچکس آسیبی نرسیده است. شما متوجهِ خطرِ غرقشدنِ کشتی هستید، بنابراین جلیقهٔ نجاتتان را میپوشید و به سمتِ محلی که قایقهایِ نجات قرار دارند راه میافتید. در همین حال، دوستتان شما را میبیند و میگوید: «دیوانه شدهای؟! اگر کشتی را ترک کنی، مسافرِ دیگری اتاقِ گرانقیمتت را اشغال… .. Read Moreهوشیاری؛ خارج از دسترسِ علم - «هوشیاری»—که در اینجا آنرا معادلِ consciousness قرار دادهام [[فرهنگستانِ زبانِ فارسی معادلِ «خودآگاهی» را به جایِ consciousness گذاشته، اما در این صورت به self-consciousness چه باید بگوییم؟ گاه «آگاهی» را به جایِ awareness میگذارند که در این صورت self-awareness هم لابد باید بشود «خودآگاه»، اما برای اینکه self-awareness از خودآگاه به معنای consciousness متمایز شود، آنرا «خویشتنآگاهی» ترجمه میکنند. «هوشیاری» اولاً بیشتر جنبهٔ پزشکی-بالینی دارد و ثانياً بیشتر به alertness نزدیک است؛ علاوه بر این، «هوش» معادلِ intelligence است. گاهی به consciousness «ماهیتِ ذهن» میگویند که مناسب نیست و نمیشود از آن واژهسازی کرد. محمدجعفرِ مصفا در ترجمهٔ کتابِ «حضور… .. Read Moreنیوتونِ کیمیاگر - آیزاک نیوتن[۷۵]Isaac Newton معمولاً با آثارِ خیرهکنندهاش در ریاضی و فیزیک شناخته میشود. دستاوردهایی که به پارادایمِ جدیدی انجامید که بعدها به پارادایمِ مکانیکی یا پارادایمِ نیوتونی شهرت یافت. هوشِ سرشار و موفقیتِ بینظیرِ نیوتون باعث میشود که تصور کنیم او زندگیِ فکریِ کمریسک و پرموفقیتی داشته است. اما این تصویرِ کاملی نیست. نیوتن به سه حوزهٔ کیمیاگری، الهیات و فیزیک علاقه داشت و بخشِ بزرگی از فعالیتهایِ فکریاش را هم به همینها اختصاص داد. در الهیات به تاریخنگاریِ کتابِ مقدس علاقه داشت؛ در حالیکه در کیمیاگری به دنبالِ یافتنِ سنگ جادو یا سنگِ فلاسفه بود که میتوانست فلزاتِ… .. Read Moreجایِ تنگ؛ وقتِ تنگ؛ زندگیِ تنگ - اخیراً آقای سیدمحمدِ بهشتی گفتگویی انجام دادهاند که تحتِ عنوانِ «مفهوم گمشدهٔ آرامش در معماری خانههای جدید» در روزنامهٔ همشهری منتشر شده است. کلِ گفتگو خواندنی است، اما به صورتِ خاص قسمتی از آن جالب بود که به معماریِ داخلی مربوط میشود. بحث به اینجا رسیده بود که با افزایشِ جمعیتِ شهرها، خانهها کمکم کوچکتر شدهاند و به همین دلیل امکانِ دسترسیِ افراد به پنجره و بام و آسمان کاهش یافته است؛ برخلافِ قدیمترها که ظاهراً فضایِ سکونتِ بیشتری در اختیارِ افراد قرار داشت و دسترسی به پنجره و آسمان نیز راحتتر بود: نسبتی میان کیفیت و کمیت وجود دارد… .. Read Moreصفحههایِ نمایشِ لمسی؛ پدرومادرهای بیاحتیاط - اینروزها دیدنِ بچههایِ خردسالی که ساعتهایِ طولانی از وقتِ خود را صرفِ بازی با تَبلِت[۷۶]Tablet یا تلفنِ همراه یا چیزی شبیهِ آن میکنند عجیب نیست. خیلی از پدر و مادرها دغدغهٔ خاصی نسبت به این قضیه ندارند و چه بسا آنرا موهبتی برایِ خود و فرزندشان بدانند؛ با این استدلال که «بچه به شکلی بیخطر سرگرم میشود و تازه بعضی از این بازیها آموزنده هستند.» اما آیا واقعاً میتوان اینقدر آسودهخاطر بود؟ در این زمینه تحقیقاتِ زیادی انجام میشود، اما تا جایی که میدانم هنوز نتیجهٔ قطعی و جامعی وجود ندارد، چرا که این پدیده نسبتاً جدید است. در… .. Read Moreبهارِ مرده - وقتی راشل کارسون[۷۷]Rachel Carson کتابِ بهارِ خاموش[۷۸]Silent Spring را در سالِ ۱۹۶۲ منتشر کرد دنیایِ غرب تکان خورد. کتاب دربارهٔ خطری بود که استفادهٔ گسترده از انواعِ موادِ شیمیایی و سمومِ کشاورزی سلامتِ انسانها و جانوران را تهدید میکند. اما آنچه کتاب را تأثیرگذارتر کرد عنوانش بود: بهارِ خاموش، یعنی بهاری که در آن پرندهها آواز نمیخوانند. برایِ بسیاری از مردمِ جهان، به ویژه ساکنانِ مناطقی از زمین که زمستانهای سرد و طولانی دارند—نظیرِ مناطقِ شمالیِ آمریکا یا اروپا—این تصویرِ بسیار ترسناکی است. چرا که پرندهها پیامآورِ بهار و در واقع بخشی از تعریفِ آن هستند. تو گویی… .. Read Moreعادتِ بیمارگونهٔ هری پاتر - برخی عادتهایِ فکری گفتگوی جمعی و سیاستورزیِ دربرگیرنده را مختل میکنند و چه بسا به یک بیماریِ اجتماعی تبدیل گردند. یکی از این عادتها نتوانستنِ دیدنِ دیگری است؛ این تصور که همهٔ بخشهایِ جامعه تنها به یک منظومهٔ ارزشی تعلق دارند و حتی مخالفان و رقبایِ سیاسیِ ما نیز با معیارهایِ ما از خوب و بد موافق هستند. نتیجه، ارائهٔ تصویری کجومعوج و نشانیِ نادرستی از سیاست است: علتِ مخالفتِ رقبا با من به این خاطر نیست که آنها معیارهایِ دیگری دارند، بلکه آنها علیرغمِ اینکه با من در تعریفِ صواب و ناصواب توافق دارند، تصمیم گرفتهاند انتخابهایِ بدی انجام… .. Read Moreمکانیک کوانتوم و آفریدگار - قبلاً گفته بودم که علومِ معاصر نشان میدهند که ثوابتِ فیزیکی و خصوصیتهایِ جهانی که در آن زندگی میکنیم به شکلی بسیار ویژه شکل گرفتهاند؛ به گونهای که از لحاظِ عقلی نمیشود شکلگیریِ آن را صرفاً به یک رویدادِ تصادفی نسبت داد. یا باید سراغِ آفریدگار (خداوند) یا نوعی ذهنیتِ جهانشمول (همهروانانگاری) برویم که با دخالت در شکلگیری جهان، آنرا متناسب با بروزِ حیات شکل داده است؛ یا اینکه باید اینرا بپذیریم که تعدادِ تقریباً بیشماری جهان وجود دارد و فقط معدودی از آنها—از جمله جهانِ ما—شرایطِ سازگار با حیات یافته است. اما دانستنیها در چارچوبِ نگاهِ فلسفی و حکمی… .. Read Moreافسانهسُرایی دربارهٔ خود - در سالِ ۱۹۷۷ دو محققِ آمریکایی به نامهایِ ریچارد نیسبت[۷۹]Richard Eugene Nisbett و تیموثی ویلسون[۸۰]Timothy D. Wilson مقالهای منتشر کردند که امروزه به یکی از پرارجاعترین مقالههایِ روانشناسی تبدیل شده است[۸۱]Nisbett, R. E., & Wilson, T. D. (1977). Telling more than we can know: Verbal reports on mental processes. Psychological Review, 84(3), 231–259. http://doi.org/10.1037/0033-295X.84.3.231. آنها تحتِ پوششِ یک نظرسنجیِ سادهٔ تجاری، از رهگذران خواستند که از بینِ چهار جفت جورابِ مشابه که روی میز چیده شده بودند یکی را که فکر میکنند کیفیتِ بهتری دارد انتخاب کنند. افراد جورابهایی را که در سمتِ راست قرار داشتند… .. Read Moreتوضیحِ منطقیِ آفرینشِ جهان - اخیراً مقالهای خواندم که توسطِ یک استادِ فلسفه به نامِ فیلیپ گُف[۸۲]Philip Goff نگاشته شده و از این نظر برایِ من جالب بود که نمونهای سادهخوان از تلاشهایی است که سعی میکنند به پرسشِ جاودانِ فلسفی، یعنی مسألهٔ آفرینشِ جهان [[توجه کنید که منظورم از مسألهٔ آفرینش این نیست که بدیهی دانسته باشم که «آفرینشی» وجود داشته است. منظورم از مسألهٔ آفرینش این نوع پرسشهای مرتبط به مقولهٔ چگونگی پیدایی جهان است: این جهان از کجا آمده است؟ آیا ارادهای در شکلگیری آن دخیل بوده یا نتیجهٔ فرایندهای صرفاً تصادفی است؟ و از این دست پرسشها.، به شیوهای که با عقلِ… .. Read More
- پایانِ ایبوکها - خوب یادم هست همین چند سالِ پیش بود که اولین کتابهایِ الکترونیک، موسوم به ایبوک، به بازار عرضه شدند. عموم—از جمله خودم—از این انقلابِ بزرگ در عرصهٔ کتاب و کتابخوانی به هیجان آمده بودند و خیلی از افراد خیلی زود متقاعد شدند که این پایانِ کتابهایِ کاغذی است. آن سالها گذشت. هم من عوض شدهام و هم زمانه. اینروزها نگاهِ من به چشماندازِ ایبوک و سایرِ فنآوریهایِ زودگذرِ مربوط به دورانِ اوجِ تمدنِ صنعتی عوض شده است. بازارِ ایبوک نیز رو به افول است و معلوم میشود که نه تنها ایبوک پایانِ کتاب نیست بلکه حتی پایاییِ خودش به عنوانِ… .. Read More
- تمدنِ معاصر «باگ» دارد - وبلاگنویسِ فنلاندی با نامِ مستعارِ ویزنات میگوید نرمافزارها—و کلاً تمدنِ صنعتیِ معاصر—یک مشکلِ اساسی دارند. او حرفش را با ارائهٔ مثالهایی از برنامهنویسی و توسعهٔ نرمافزارهای کامپیوتری میزند. یادداشتِ او مفصل است؛ من خلاصهای از مقدمهٔ آن را ذکر میکنم. هر وقت کسی میخواهد به اسرافگر بودنِ برنامهها و محاسباتِ کامپیوتری اشارهای نقادانه کند با این پاسخ مواجه میشود که اینها بدهبستانها و ضرورتهایی عملی هستند: این درست که نرمافزارها در مصرفِ منابع اسراف میکنند، اما در عوض انعطافپذیری، قابلیتِ اعتماد، قابلیتِ نگهداری و مهمتر از همه سادگی و ارزانی برنامهنویسی را به ارمغان میآورند. ویزنات تا مدتها این استدلال… .. Read More
- آلودگی و سلامتی - شکی نیست که آلودگیِ هوا یکی از ملموسترین مشکلاتِ ما ایرانیهاست. تکتکِ ساکنانِ شهرهایِ بزرگِ ایران این نکته را مستقیماً لمس میکنند. اما آلودگی فقط یک مسألهٔ ایرانی نیست، بلکه دامنهٔ وسیعتری دارد که آنچه در ایران میگذرد نیز زیر مجموعهای از آن است. دربارهٔ تأثیراتِ وسیعالطیف و بلندمدتِ آلودگیها تحقیقاتِ نسبتاً کمی انجام میشود. اما این موضوعی است که احتمالاً در آینده بیشتر موردِ توجه قرار خواهد گرفت. به چند نمونه مربوط به ماههایِ اخیر اشاره میکنم. دو مقاله که در ژورنالِ پزشکیِ بریتانیا منتشر شدهاند به ترتیب چنین نتیجه گرفتهاند که در لندن و بسیاری از شهرهایِ اروپایی، تأثیرِ… .. Read More
- روایتِ غریبِ آخرین تارکِ دنیا - زندگی در شهر، تحتِ لوایِ تمدن و در اعتیاد و انقیادِ مواهب و مخاطراتش، جا را برای روحِ سرکشِ بعضیها تنگ میکند. هوایِ تمدن سنگین است؛ حتی اگر خیابانهایش دودآلود نباشند و اجاقهایش گازسوز باشند. چنین است که انزوای خودخواسته، وسوسهای به قدمتِ تاریخِ تمدن است: گوشهنشینی، ترکِ دنیا و شاید هم دلبریدن از شهر و دیارِ آشنا و سر به کوه و صحرا گذاشتن. بیشتر آدمها دلایلِ زیادی برای غلبه بر این وسوسه دارند؛ اما خواندنِ سرگذشتِ کسانی که دل به این وسوسه سپردهاند، حسی از کنجکاوی و حسرت در جانها بر میانگیزد. کریستوفر نایت یکی از این تارکانِ… .. Read More
- درختِ عروس و داماد - این روزها اغلبِ آدمها ترجیح میدهند مشکلاتِ فردی یا اجتماعیشان را به کمک راهکارهایِ صنعتی، فرضاً از طریقِ ارائه یا مصرفِ این کالا، یا آن سرویس، حل کنند. یکی از این مشکلات جداافتادنِ افراد و تنهاتر شدنِ آنها است که برایِ آنهم راهِ حلهای صنعتی ایجاد شده؛ مثلاً استفاده از وبگاههایِ دوستیابی یا زوجیابی. اما در نزدیکیهای ائوتین، شهری کوچک واقع در شمالِ آلمان، درختِ ۵۰۰ سالهای زندگی میکند که «بلوطِ عروس و داماد»[۸۳]Der Bräutigamseiche نام دارد. نزدیک یک قرن است که افرادِ مجرد یا تنها یا غریب، با نوشتنِ نامه به این درخت دنبالِ دوست یا زوجِ مناسبِ… .. Read More
- بردهداری از طریق مهاجرت - نشریهٔ پولیتیکو مطلبی جنجالبرانگیز منتشر کرده که ظاهراً دفاع از نوعی بردهداری تلقی میشود و دبیرخانهٔ نشریه را وادار به ارائهٔ توضیحات کرده است. نویسندهها این پرسش را مطرح میکنند که چرا فقط شرکتها باید این حق را داشته باشند که از مزایای اقتصادیِ مهاجرت به آمریکا بهرهمند شوند؟ چرا یک شهروندِ معمولی نباید بتواند مستقیماً از طریقِ تحتالحمایه قرار دادنِ یک مهاجر و اخذِ ویزای مهاجرت برای او، از مزایایِ اقتصادیِ مهاجرتِ او بهرهمند شود؟ آنها با اشاره به سیاستهایِ مهاجرت در آمریکا که بعضاً به خلقِ صحنههایِ غمانگیز و جدا شدنِ اعضایِ خانوادهها از یکدیگر میانجامد میگویند: آیا… .. Read More
- حسن صباح و واقعیت مجازی - برخی از ما ایرانیها عادت داریم پشت هر کشف یا اختراعی دنبال پدر یا مادری ایرانیتبار بگردیم. حسب همین عادت، شاید بتوانیم عنوانِ پدربزرگِ «واقعیت مجازی» را به حسن صباح تقدیم کنیم؛ چرا که او احتمالاً اولین کسی بود که توانست مرز بین واقعیت و مجاز را به شکلی کاملاً باورپذیر بردارد و در راستایِ اهدافش عملیاتی سازد: او در کوهستانهایِ پشتِ قلعهٔ الموت باغی پنهانی و بهشتگونه طراحی کرده بود و داوطلبانی که مایل بودند به او خدمت کنند را ابتدا با استفاده از دارو تخدیر میکرد و سپس در همان حالت خلسه به باغِ بهشت میفرستاد. در آنجا غذا و… .. Read More
Adam Johannes ↩
Stop the War Coalition ↩
Mark Regev ↩
Johannes, A., 2014. At last Israel tells the truth about why so many civilians are being killed in Gaza. ↩
Sachs, J.D., 2023. The Ninth Anniversary of the Ukraine War. Jeffrey D. Sachs. URL https://www.jeffsachs.org/newspaper-articles/yjae8gc8hp2p293tmt4dlr4z2dpe2s. ↩
Raevski, A., 2023. Is Andrei Martyanov right in his criticism of US ruling “elites”? | The Vineyard of the Saker. The Saker. URL https://thesaker.is/is-andrei-martyanov-right-in-his-criticism-of-us-ruling-elites/ (accessed 1.29.23). ↩
pundits ↩
Pörksen, U., 1971. Der Erzähler im mittelhochdeutschen Epos. Berlin: Schmidt 1971., Berlin. ↩
Dmitri Orlov ↩
utilitarianist ↩
consequentialist ↩
brass ↩
bronze ↩
cupronickel ↩
copper-nickel-zinc ↩
Wuhan ↩
Paul Graham ↩
Gilad Atzmon ↩
theory of evolution ↩
homonization ↩
anthropology ↩
zoology ↩
ethnology ↩
ethology ↩
Andrew, Christopher. The Secret World: A History of Intelligence. New Haven, CT: Yale University Press, 2018. ↩
Times, Special to The New York. “Rhino Takes Brazilian Election Victory With Aplomb.” The New York Times, October 9, 1959, sec. Archives. https://www.nytimes.com/1959/10/09/archives/rhino-takes-brazilian-election-victory-with-aplomb.html. ↩
Cacareco ↩
Siddhārtha Gautama Buddha ↩
The Flower Sermon ↩
Mahākāśyapa ↩
foreign residents ↩
citizens ↩
Social Credit System ↩
big data ↩
President’s Xi Jinping ↩
György Doczi ↩
Doczi, G., The Power of Limits: Proportional Harmonies in Nature, Art, and Architecture. New edition edition. Shambhala, Boston, 2005. ↩
dinergy ↩
Salvador Allende ↩
CIA ↩
"to make the economy scream [in Chile, to] prevent Allende from coming to power or to unseat him" ↩
Leo Tolstoy ↩
Michael J. Sandel ↩
Justice ↩
Sandel, Michael J. 2009. “Justice (Lecture Series for an Introductory Course).” Course, Harvard University. https://www.youtube.com/watch?v=kBdfcR-8hEY. ↩
Richard Sennett ↩
Sennett, Richard. 1992. The Fall of Public Man. Reissue edition. New York ; London: W. W. Norton & Company. ↩
Herbert Marcuse ↩
Marcuse, H., 1968. Liberation from the Affluent Society --- (1967 lecture in London), in: The Dialectics of Liberation (2015), ISBN: 978-1-78168-891-5, Verso, London ; New York. ↩
top-down ↩
desease mongering ↩
pharmaceutical companies ↩
Paul Virilio ↩
Dumoucel, Caroline. 2010. Interview with Paul VirilioVICE magazine. https://www.vice.com/en_us/article/qbzbn5/paul-virilio-506-v17n9. ↩
tipping point ↩
Yonatan Zunger ↩
Devlin, Hannah. “Evidence Suggests Women’s Ovaries… .. Read More
- استثنا همان قاعده است - علوم دقیقه ((exact sciences ↩
objective knowledge ↩
hard science ↩
objectivity ↩
Eschaton ↩
Eschatology ↩
transcendental ↩
Frankenstein; or, The Modern Prometheus ↩
Mary Shelley ↩
2001: A Space Odyssey ↩
Stanley Kubrick ↩
Arthur C. Clarke ↩
The Matrix ↩
The Wachowskis ↩
Aokigahara ↩
Luddites ↩
technophile ↩
Nils Postman ↩
Isaac Newton ↩
Tablet ↩
Rachel Carson ↩
Silent Spring ↩
Richard Eugene Nisbett ↩
Timothy D. Wilson ↩
Nisbett, R. E., & Wilson, T. D. (1977). Telling more than we can know: Verbal reports on mental processes. Psychological Review, 84(3), 231–259. http://doi.org/10.1037/0033-295X.84.3.231 ↩
Philip Goff ↩
Der Bräutigamseiche ↩
آ) در فارسی معادل ethnology را مردمشناسی و نژادشناسی نیز آوردهاند که به نظر من معادلهای خوبی نیستند. واژهٔ یونانیِ ethnos به معنی قوم، قبیله، کاست، طبقه،… .. Read More
- حکومتِ ماندگارِ پوتین - ولادیسلاو سورکوف (Vladislav Surkov) که یکی از مشاوران ولادیمیر پوتین و یکی از نظریهپردازانِ دولتِ نوینِ روسیه است مقالهای نوشته است به نامِ «حکومتِ ماندگار پوتین» (Putin’s Lasting State) که در اینجا خلاصهای از آن را ترجمه کردهام. شکی نیست که نگاه ماکیاولیایی و واقعگراییِ سرد سورکوف ترسناک و تکان دهنده است و چه بسا بتوان آن را به عنوان نوعی پروپاگندای نظری در نظر گرفت، اما در عینِ حال نکاتِ قابل اعتنایی را دربارهٔ جهانبینیِ حاکم بر نظامِ سیاسی یکی از تأثیرگذارترین کشورهای جهان و شیوهٔ حکمرانیِ آن به ما میگوید. .. Read More
- افکار صدام حسین پیش از حملهٔ آمریکا - در سال ۲۰۰۳ آمریکا و برخی از متحدانش به بهانهٔ سلاحهای کشتار جمعی عراق—و بهانههای دیگر—به این کشور حملهٔ نظامی کردند که به سرنگونی رژیم صدام حسین و اشغال این کشور انجامید. کریستوفر اندرو در بخشهایی از کتابِ خود به نامِ «تاریخچهٔ جاسوسی»[۲۵]Andrew, Christopher. The Secret World: A History of Intelligence. New Haven, CT: Yale University Press, 2018. به بازجوییهایی که نیروهای آمریکایی بلافاصله بعد از دستگیری وی انجام دادند اشاره میکند که بخشی از جهانبینی و نگرشِ صدام حسین را—آنطور که این نویسنده تفسیر میکند—نشان میدهد. نیروهای اشغالگر انتظار دستگیری صدام را نداشتند، بلکه باور عمومیشان این بود… .. Read More
- عروسی در قانا – ۲ - در یادداشت پیشین اشارهای کردم به روایت اولین معجزهٔ عیسی در انجیل (یوحنا، ۲)، مربوط به واقعهٔ «عروسی در قانا». مجدداً آن را بخوانیم: روز سوم، در قانای جلیل عروسی بر پا بود و مادر عیسی در آنجا حضور داشت. عیسی و شاگردان نیز به عروسی دعوت شده بودند. شرابِ عروسی تمام شده بود و دیگر شراب نداشتند. مادر عیسی به او گفت: «اینان دیگر شراب ندارند.» عیسی گفت: «از من چه میخواهی ای بانو؟ ساعتِ من هنوز فرا نرسیده است.» مادر به خادمان گفت: هر چه به شما میگوید انجام دهید.» باری آنجا شش خمرهٔ سنگی برای تطهیر یهودیان… .. Read More
- عروسی در قانا - روایت اولین معجزهٔ عیسی در انجیل (یوحنا، ۲) چنین آمده است: روز سوم، در قانای جلیل عروسی بر پا بود و مادر عیسی در آنجا حضور داشت. عیسی و شاگردان نیز به عروسی دعوت شده بودند. شرابِ عروسی تمام شده بود و دیگر شراب نداشتند. مادر عیسی به او گفت: «اینان دیگر شراب ندارند.» عیسی گفت: «از من چه میخواهی ای بانو؟ ساعتِ من هنوز فرا نرسیده است.» مادر به خادمان گفت: هر چه به شما میگوید انجام دهید.» باری آنجا شش خمرهٔ سنگی برای تطهیر یهودیان وجود داشت که هر کدام دو یا سه پیمانه آب میگرفت [[دو یا… .. Read More
- مُحاط در مُحیط - اصطلاح «محیطِ زیست» در زبان فارسی امروز جا افتاده، اما این اصطلاح اشکال دارد و ذهنم را خراش میدهد. «محیطِ زیست» را معادل واژهٔ کلیدی environment در نظر میگیرند، اما این ترجمه نادقیق، گمراهکننده و بدقِلِق است. پیشنهاد من این است که به جای «محیطِ زیست» از معادل مناسبتر «محیط» برای environment استفاده کنیم. استفاده از معادل «محیط زیست» باعث شده که ما اصطلاحاتی نظیر «دانشکدهٔ محیط زیست»، «مهندسی محیط زیست»، «مدیریت محیط زیست»، «سازمان حفاظت محیط زیست» و امثالهم را داشته باشیم. در مورد دقت ظاهری این معادلها میتوان تشکیک کرد و گفت که ما در زبان انگلیسی اصطلاح environment… .. Read More
- کرگدن سیاستمدار - در سال ۱۹۵۹ اتفاق عجیبی در کشور برزیل رخ داد. در انتخابات شورای شهر سائو پائولو بیش از ۵۰۰ نامزد قرار بود برای کسب ۴۵ کرسی با یکدیگر رقابت کنند. یک نفر گفت «اگر یک کرگدن انتخاب کنیم بهتر از انتخاب یک انسان ابله و بیخاصیت است.» بسیاری از مردم هم دقیقاً همین کار را کردند.[۲۶]Times, Special to The New York. “Rhino Takes Brazilian Election Victory With Aplomb.” The New York Times, October 9, 1959, sec. Archives. https://www.nytimes.com/1959/10/09/archives/rhino-takes-brazilian-election-victory-with-aplomb.html. در آن روزها باغ وحش جدیدالتأسیس سائو پائولو میزبان کرگدنی به نام کاکارِکو[۲۷]Cacareco بود. کاکارِکو مادهکرگدنی چهار ساله، درشت، خپل،… .. Read More
- لبخندِ مَهاکسَّپَه - میگویند سیدارتا گَوتاما بودا[۲۸]Siddhārtha Gautama Buddha موعظهای دارد که در سراسر آن سخنی گفته نمیشود و به موعظهٔ گل[۲۹]The Flower Sermon مشهور است. بودا گل نیلوفری را در سکوت بالا میبرد و به شاگردانش نشان میدهد. هیچکدام منظور بودا را نمیفهمند، به جز یکی که لبخند میزند. او مَهاکسَّپَه[۳۰]Mahākāśyapa نام دارد و اولین استادِ ذِن و جانشین بودا است. بودا خوشنود میشود و خطاب به او میگوید: «من مالکِ چشمهای راستینِ دَرْمَه [[بنا به ویکیپدیای فارسی، دارما یا درمه معانی متعددی دارد و در اصل به معنای نظام گیتی است. این مفهوم را میتوان با مفهوم اشه… .. Read More
- مالیاتهای مردم جهان - جایی دربارهٔ منحصر به فرد بودن نظام مالیاتی آمریکا خواندم و کنجکاو شدم. این بود که اندکی دربارهٔ نظامهای مالیاتِ بر درآمد در کشورهای مختلف مطالعه کردم که خلاصهٔ آن را اینجا میآورم. کشورها را بر حسب سیاست مالیاتی دولتهایشان میتوان به چهار دسته تقسیم نمود. دستهٔ اول کشورهایی هستند که مالیاتی از اتباع بیگانهٔ مقیم[۳۱]foreign residents و همچنین اتباع خود[۳۲]citizens دریافت نمیکنند. تعداد این کشورها حدود ۲۰ است؛ شامل بحرین، کویت، عمان، قطر، امارات متحدهٔ عربی، مالدیو، موناکو، باهاما و برونئی. دستهٔ دوم کشورهایی هستند که در آنها درآمدهای محلیِ افرادِ مقیم—یعنی درآمدهایی که منشاء آنها در… .. Read More
- نمرهٔ شهروندی شما چقدر است؟ - در کشور چین طرحی ملی به نام «نظام اعتبار اجتماعی»[۳۳]Social Credit System در جریان است که هدفش ایجاد معیاری همگن برای سنجشِ اعتبارِ شهروندان و کسبوکارها از لحاظ رفتار اجتماعی و اقتصادیشان است. این سیستم مبتنی بر تحلیل کلاندادههایی[۳۴]big data است که از شهروندان و کسبوکارها گردآوری میشود و ضمن سنجش اعتبار آنها در حوزههایی نظیر «صداقت با دولت»، «درستکاری در دادوستد»، «درستکاری در روابط اجتماعی» و «اعتبار قضایی» به آنها نُمره میدهد. دولت چین هدفِ خود از این طرح را ایجاد یک «اقتصاد سوسیالیستی ایدهآل» اعلام کرده که منطبق با شعار رئیسجمهور این کشور[۳۵]President’s Xi Jinping… .. Read More
- قدرت محدودیتها - جئورجی دوتسی[۳۶]György Doczi معمار و طراح مجار-آمریکایی شیوهٔ بروز محدودیتها در طبیعت و هنرها را مطالعه و بررسی کرده است. او در کتابِ «قدرتِ محدودیتها»[۳۷]Doczi, G., The Power of Limits: Proportional Harmonies in Nature, Art, and Architecture. New edition edition. Shambhala, Boston, 2005. مفهوم جدیدی به نام «دینِرژی»[۳۸]dinergy را معرفی میکند. دینرژی نتیجهٔ تعامل و تلفیق دو عامل متضاد است؛ رابطهٔ بین نیرویی که اعمال میشود، مقاومتی که در برابر آن شکل میگیرد و فُرمی که به واسطهٔ این تعارض شکل میگیرد. ساقهٔ گندمی را در نظر بگیرید که حین وزشِ باد خم میشود: بادْ نیرو است… .. Read More
- مهارت از طریق شکست - اگر چه هیچکس دوست ندارد شکست بخورد، اما واقعیت این است که هیچ موفقیتی بدون تجربه کردن میزانی از شکست حاصل نمیشود. مثال معروف در این زمینه دوچرخهسواری است: بدون تجربهٔ زمین خوردن نمیتوان آن را یاد گرفت. مشکل وقتی ایجاد میشود که ما دارای ذهنیتی باشیم که شکست را به کلی طرد کند و در صورت رخ دادنش نتواند از آن به شکلی مصرانه و هدفمند بهرهبرداری کند. کسی که چنین ذهنیتی داشته باشد یا دچار محافظهکاری و احتیاط بیش از حد میشود و از بیم زمین خوردن هرگز سراغ آموختنِ دوچرخهسواری نمیرود، یا به سرعت سَرخورده شده و… .. Read More
- والتدیسنی و استعمار نوین - در اوایل دههٔ ۱۹۷۰ دولتِ آمریکا با این هدف که دولت سالوادور آلنده[۳۹]Salvador Allende را تضعیف و ناپایدار کند، بحران اقتصادی تمام و عیاری را در شیلی سازماندهی کرد. آلنده گناه بزرگی مرتکب شده بود. او صنایع مس شیلی را ملی اعلام کرده بود و رویکردی سوسیالیستی داشت. نیکسون، رئیس جمهور وقتِ آمریکا، از سازمان سیا[۴۰]CIA خواسته بود که کاری کند که «اقتصادِ شیلی جیغ بکشد، مانع از قدرت گرفتن آلنده شود یا او را سرنگون سازد.»[۴۱]"to make the economy scream [in Chile, to] prevent Allende from coming to power or to unseat him" برخی بانکهای مهم… .. Read More
- تولستوی و علت بروز جنگها - اتفاقات بزرگ تاریخی نظیر جنگهای بزرگ چطور رخ میدهد؟ چه چیزی تاریخ را به جلو میراند؟ آیا اصولاً میتوان پاسخ نهاییها این پرسش را داد؟ اینها برخی از سؤالهایی هستند که ذهن تولستوی[۴۲]Leo Tolstoy را در اواسط قرن نوزدهم به خود مشغول کرده بودند. رُمان «جنگ و صلح» او دربارهٔ دو دههٔ اول قرن نوزدهم و ماجرای درگیری روسیه در جنگ با ناپلئون است. او مینویسد: [[به فصل اول از کتاب یازدهم جنگ و صلح مراجعه کنید. ↩
ب) این بخش از سخنان سندل را من از ویدئوی سخنرانی تایپ کردهام (با کمی تلخیص ولی بدون ویرایش و نقطهگذاری کامل و نهایی) که میتوانید در اینجا بخوانید: Here I have to issue a warning.… .. Read More
- ملاقات غریبهها در شهر - شهر چیست و کجاست؟ تعریفهای مختلف و گاه متناقضی از شهر وجود دارد، اما یکی از ملموسترین آنها توسط ریچارد سِنِت[۴۶]Richard Sennett ارائه شده که شهر را «اقامتگاهی انسانی میداند که در آن غریبهها با هم ملاقات میکنند.»[۴۷]Sennett, Richard. 1992. The Fall of Public Man. Reissue edition. New York ; London: W. W. Norton & Company. این یعنی شهر جایی است که در آن افراد غریبه قادرند در همان کسوتِ غریبهگی با یکدیگر ملاقات کنند؛ ملاقاتهایی که با همان سرعتی که آغاز میشوند پایان مییابند. در شهر، شأنِ غریبهها رعایت میشود؛ یعنی کسی با آنها مانند اقوام، دوستان و… .. Read More
- تاریخ چرخهای اسپنگلر - بسیاری از ما تاریخ را داستانی میدانیم که به صورتی خطی روایت میشود: «در ابتدا چنین بود، بعد چنان شد، سپس این چیزها رخ دادند و الی آخر.» پیشفرضِ نانوشتهٔ این نگاه معمولاً این است که به استثنای برخی مقاطع محدود، گذر زمان عموماً به معنای پیشرفت است، یعنی تمدنهای ساده، کمتوان و کمدانش گذشته جای خود را به تمدنهای پیچیده، پرتوان و دانا—نظیر تمدن معاصر غربی—میدهند و این فرایند آنقدر ادامه خواهد یافت تا بشریت ستارهها را فتح کند. اگر چه این نوع نگاه خطی به تاریخ (و زمان) بسیار مرسوم است، اما باید در نظر داشت که بسیاری… .. Read More
- کودکان و تلفنهای همراه - پدرها و مادرهای زیادی را میشناسم که نه تنها از نزدیک شدن فرزند خردسالشان به تلفن همراه، تبلت، تلویزیون و اصولاً هر آنچه که دارای صفحهٔ نمایش است واهمهای ندارند، بلکه آن را وسیلهای مناسب برای سرگرمی و آموزش عزیزشان نیز میدانند. به نظر من این رویکرد نامناسبی است و رشد فرزندی که شکوفاییاش منوط به تجربهٔ متکثر، فیالبداهه و بیواسطهٔ واقعیت است را بدون هیچ دلیل موجهی به مخاطره میاندازد. این درست که متجددین شاغل و آپارتماننشین به سختی میتوانند فضایی را برای فرزندانشان فراهم کنند که در آن جیغ بکشند، لگد بزنند، از درخت بالا بروند و دل… .. Read More
- مخمصهٔ آدورنو - افلاطون از امکانِ بازگشت فیلسوفها به غار سخن گفته بود. غار جایی بود که جماعت غافل در آن زندگی میکردند و در تاریکیِ آن دل به رقص سایهها مشغول داشتند. حال آنکه فیلسوف کسی بود که این غارِ آسوده و فریبا را ترک کرده بود و در جستجوی پاکیِ اندیشه و کشف حقیقت در روشناییهای جهان گشته بود. مشکل این بود که از یک سو شایسته به نظر میرسید که او بازگردد تا دستاوردهای گرانبهایش را با غارنشینانِ غافل قسمت کند و از سوی دیگر معلوم نبود آنها تمایلی به شنیدنِ حرفهای وی داشته باشند و باورش کنند. افلاطون از… .. Read More
- گلایهٔ مارکوزه - جوامع غربی بعد از جنگ جهانی دوم چند دهه رشد و رونق بیسابقه را تجربه کردند که تقریباً تا اواسط دههٔ ۱۹۷۰ ادامه داشت. در اواخر همین دوران طلایی پر از ثروت و رفاه بود که هربرت مارکوزه[۴۸]Herbert Marcuse زبان به گلایه گشود[۴۹]Marcuse, H., 1968. Liberation from the Affluent Society --- (1967 lecture in London), in: The Dialectics of Liberation (2015), ISBN: 978-1-78168-891-5, Verso, London ; New York.. به نظر او اگر چه میتوان به صورت نظری از ضرورت رهایی افراد از قیدوبندهای سلطه سخن گفت، اما وضعیت حاکم بر جوامع مرفه و صنعتی غربی در تاریخ بیسابقه است… .. Read More
- میشل فوکو - خلاصهای از برخی از مهمترین ایدههای میشل فوکو دربارهٔ قدرت. علاوه بر درک شخصی خودم، این خلاصه تا حد زیادی مبتنی بر این یادداشت و گفتگوهای زیر آن است. فوکو دو نقد مهم بر ماتریالیسم دیالکتیک وارد میکند. اول اینکه ماتریالیسم دیالکتیک حکومت و نهادهای حکومتی را کانون اصلی قدرت میداند و دوم اینکه مبارزهٔ طبقاتی را علت اصلی پویایی قدرت در نظر میگیرد. مقیاسهای خُرد و کلان در روابط قدرت به نظر فوکو دو نکتهٔ یاد شده دربارهٔ ماتریالیسم دیالکتیک آن را به رویکردی «بالابهپایین»[۵۰]top-down تبدیل میکند. رویکردی که عمدتاً قدرت را در جاهای واضح جستجو میکند… .. Read More
- بیماریافروزان و بیماریهای دروغین - بیماریافروزی[۵۱]desease mongering به معنای گسترش سودجویانهٔ مرزهای تعریفشدهٔ بیماریها در جامعه است. هدف بیماریافروزی گسترش بازار خدمات درمانی از طریقِ ترغیب بخش بیشتری از جامعه به استفادهٔ بیشتر از آنهاست. شرکتهای داروسازی[۵۲]pharmaceutical companies، پزشکان و طیف گستردهای از ارائه دهندگان خدمات درمانی از بیماریافروزی سود میبرند. مبلغان بیماریافروزی معمولاً خود را بیماریافروز نمیدانند، چرا که منطق بیماریافروزی معمولاً به صورت معیارها و شاخصهای حرفهای، تخصصی و دارای پشتوانهٔ علمی به آنها معرفی میشود. متقاعد کردن افراد سالم به اینکه دچار نوعی بیماری هستند بسیار سودآور است. شرکتهای بزرگ داروسازی فعالانه در تلاش برای تعریف بیماریهای جدید یا بازتعریف… .. Read More
- خطرات روزافزون تجربهگرایی - انسان موجودی کنجکاو است و تمایل خیرهکنندهاش به تجربهکردن، خطرکردن و کشفکردن یکی از مهمترین نیروهای محرکهٔ او در سراسر تاریخ بوده است. دانشمندان و مخترعان نیز مانند سایر آدمها دارای حس کنجکاوی هستند، منتها آن را به صورت نظرمند و سازمانیافتهتری پی میگیرند. اینکار به گسترش دایرهٔ شناخت ما از دنیا و ساختن ابزارهای گوناگون برای رویارویی با آن انجامیده است. اما این فرایندی بیمخاطره نیست، چرا که کشفیات و اختراعات پادِ خود را نیز تولید میکنند. به قول پُل ویریلیو[۵۳]Paul Virilio اختراع کشتی، اختراع کشتیشکسته نیز هست[۵۴]Dumoucel, Caroline. 2010. Interview with Paul VirilioVICE magazine. https://www.vice.com/en_us/article/qbzbn5/paul-virilio-506-v17n9.: این… .. Read More
- بحران تکرارپذیری در علوم تجربی - بحران تکرارپذیری .. Read More
- مسیح: انطباق وحی و پیامبر - برخی از مفاهیم به ظاهر سادهای که از کودکی با آنها آشنا شدهایم به جعبههای قفل شدهای میمانند که ظرافتهای عمیقتری را در خود نهان ساختهاند. به این نکتهٔ شگفتانگیز که اخیراً خودش را بر من عیان کرد توجه کنید. ایوان ایلیچ در جُستار «رسایی و شیواییِ سکوت» خداوند را گویندهای در نظر میگیرد که خطاب به مریم، این پذیراترینِ شنوندگانش، سخن میگوید. مریم کلامِ خداوند را به جان میشنود، از آن بارور میگردد، آن را در سکوتِ خویش میپرورد و عاقبت به آن تجسم میبخشد و در هیأتِ عیسیٰ به جهانیان عرضه میکند. به این ترتیب، عیسیٰ همان کلمهٔ… .. Read More
- برای یک انقلاب چند نفر لازم است؟ - اجتماعی را تصور کنید که نُرمِ ویژهای در آن رواج دارد. منتقدانی که خلاف این نُرم رفتار میکنند با مقاومت و حتی سرزنش سایرین مواجه میشوند. اگر تعداد منتقدان اندک باشد، احتمالاً نخواهند نتوانست تغییر مورد نظرشان را جا بیاندازند، اما اگر تعداد آنها از «حداقل معینی» بیشتر شود، تغییرات موردِ نظرشان به تدریج فراگیر میشود و به نُرم جدیدی تبدیل خواهد شد. اما این حداقل چقدر است؟ برای ایجاد تغییرات فراگیر در یک اجتماع، چه تعداد تغییرخواه لازم است؟ در نظریههای تغییرِ اجتماعی، پدیدهای به نام «نقطهٔ اوج»[۵۵]tipping point معرفی میشود که به میزانی از تغییرات محدود اشاره… .. Read More
- معصومیت از دست رفتهٔ علوم - علوم فیزیک، شیمی و زیستشناسی در قرنهای اخیر دستخوش تحولات بزرگی شدهاند که نظیر آن را نمیتوان در دورانهای دیگر تاریخ یافت. به این مجموعه میتوان علوم دیگری را نیز افزود: مثلاً یکی از مهمترین نمونههای متأخر علومِ کامپیوتر—به معنای عام، دربرگیرندهٔ همهٔ شاخههای علمی و مهندسی آن—هستند. اما به باور یوناتان زونگر[۵۶]Yonatan Zunger، علوم کامپیوتر از لحاظ وضعیت تاریخیشان با علوم یاد شده فرقی اساسی دارند. اختراع دینامیت در اواخر قرن نوزدهم و سلاحهای شیمیایی در قرن بیستم نگاه شیمیدانها به شیمی را برای همیشه تغییر داد. تا پیش از این نوآوریها، شیمیدانها علمِ شیمی را با… .. Read More
- عشق فعال - داستایوسکی در رُمان برادران کارامازوف کشیشی را معرفی میکند به نام «پدر زوسیما» که پیری با تجربه، محبوب و شدیداً مؤمن است. در قسمتی از داستان (بخش اول، کتاب دوم، فصل چهارم) او با بانویی که از بیایمانی رنج میبرد رویارو میشود. بانو از پیر میپرسد که چطور میتواند ایمان داشته باشد، در حالی که نگران است که نکند زندگی جاودانگی وجود نداشته باشد و خیالی بیش نباشد. آنوقت چه خواهد شد؟ چطور خودش را به ایمان مجاب کند؟ چطور آن را اثبات کند؟ پیر پاسخ میدهد که این چیزی نیست که بشود اثباتش کرد، اما به کمکِ «عشق… .. Read More
- استعارههای موذی - استعاره جایگاهی کلیدی در زبان دارد که به هیچوجه به شعر و ادبیات محدود نمیشود. در زبان روزمره، استعارهها گاهی به صورتی آشکار جلوه میکنند: مانند «زمان نظیرِ پول» (زمان زیادی صرف کردن)، «مباحثه نظیر جنگ» (او به نظراتم حمله کرد؛ از مواضعم دفاع کردم)، «رابطه نظیر مسیر» (رابطهشان به بنبست رسیده است)، «شادی نظیر پرواز کردن یا بالا رفتن» (از خوشحالی بال درآورد) و «درآمد و برکت نظیر نان و غذا» (او نانآور خانه است). اما گاهی هم حضور استعارهها ناملموستر است: مانند «زندگی نظیر فردی زیرک» (زندگی فریبم داد) یا «تجربهاندوزی نظیر غذا» (او جوانی خام است؛ او… .. Read More
- ماتریوشکای مادران - دستگاه تناسلی مردها به محض رسیدن به سن بلوغ، نَریاخته (اسپرم) تولید میکند؛ فرایندی که تا پایان عمر ادامه مییابد. اما دستگاه تناسلی زنها اینطور نیست. نوزاد دختر با ذخیرهای ثابت از تخمکها متولد میشود؛ تخمکهایی که نطفههای فرزندان آتی او را شکل خواهند داد. البته شواهد جدیدی وجود دارد که نشان میدهند دستگاه تناسلی زن احتمالاً در دوران بلوغ نیز میتواند تخمکهای جدید تولید کند، اما این شواهد هنوز به نتیجهگیری قطعی منجر نشده و اگر هم چنین شود درصد تخمکهای جدیدی که تولید میشوند در مقایسه با ذخیرهٔ اولیه بسیار ناچیز است.[۵۷]Devlin, Hannah. “Evidence Suggests Women’s Ovaries… .. Read Moreاستثنا همان قاعده است - علوم دقیقه ((exact sciences علومی هستند که در آنها میتوان نتایج را با دقت زیاد ارائه کرد و هیچ محدودیت پیشینی برای میزان دقت آنها در روش، فرایند تحقیق و ارائهٔ نتایج وجود ندارد. این علوم ارتباط نزدیکی با ریاضیات و علوم فیزیکی و تجربی دارند و در آنها میتوان از «معرفت عینی»[۵۸]objective knowledge سخن گفت. همچنین آنها قرابت زیادی با «علوم سخت»[۵۹]hard science دارند که علاوه بر دقت زیاد، بر عینیت[۶۰]objectivity و روشمندی سختگیرانه تأکید میکنند. آنچه به عنوان جهان صنعتی میشناسیم تا حد زیادی نتیجهٔ شکوفایی علوم دقیقه و نگاه دقتمحور به جهان پیرامون… .. Read More
- زبان دوم، زبان غربی - بسیاری از ایرانیان یادگیری زبان دوم را امری مهم و ضروری تشخیص میدهند. با اینحال دربارهٔ مقولهٔ زبان دوم نوعی سردرگمی نیز وجود دارد که هر از چندی خود را به صورتی نشان میدهد. فرضاً گاهی میشنویم که گفته میشود «چرا ما باید زبان غربیها را یاد بگیریم و آنها نباید زبان ما را یاد بگیرند؟» یا «چرا باید یک زبان غربی را آموخت؟ مگر همه قرار است به غرب مهاجرت کنند؟» یا «چرا به جای یک زبان غربی نباید زبانهای نزدیکی نظیر عربی بیاموزیم؟» هر کدام از این پرسشها اگر در جای درستی مطرح شوند میتوانند متین و مهم… .. Read More
- انقلابیون قرن بیستم - در نوشتهٔ قبلی به یکی از فرازهای کتاب «برادران کارامازوف» اشاره کردم. امروز با ذکر فرازی دیگر از همان فصل کتاب بحث را ادامه میدهم. داستایوسکی در حال معرفی آلیوشا است؛ قهرمان داستانش که به تازگی ترک تحصیل کرده تا به صومعه بپیوندد و زندگی رُهبانی پیشه کند. او به خاطر حماقت یا تنبلی ترک تحصیل نکرده، بلکه در اینراه قدم نهاده چون این راه در آن زمان در نظرش «به صورت مفری آرمانی جلوه کرده که به او اجازه میدهد از تاریکی به سوی روشنایی برود.» داستایوسکی او را شبیه آرمانگرایان جوانی میداند که نیکوسرشت و حقیقتجو هستند و… .. Read More
- مزاحمان خاموش - شکی نیست که تلفنهای هوشمند قابلیتهای زیادی دارند و در بسیاری زمینهها میتوانند ابزارهایی مفید باشند. اما این ابزارهای پیچیده و کارآمد مشکلساز نیز هستند. استفادهٔ بیش از حد از آنها اعتیادآور است، ذهن و چشم را خسته میکند و میتواند به افتِ کیفیت توجه، دقت و شکیبایی بیانجامد. بسیاری از افراد ضمن اینکه مزایای تلفنهای هوشمند را پذیرفتهاند، نسبت به ایندست تأثیرات نامطلوب حساس هستند و سعی میکنند کمتر از آنها استفاده کنند. با اینحال، در اغلب موارد تلفنهایمان را با خود حمل میکنیم و آنها را در نزدیکی نگاه میداریم، حتی اگر قصد استفادهٔ افراطی از آنها را… .. Read More
- ایمان یا الحاد - در رُمان برادران کارامازوف، فرازهایی خیرهکننده وجود دارد که باید آنرا بارها بازخوانی کرد و ابعاد و اعماقشان را شکافت. به یکی از این فرازها که مربوط به بخشِ اول، فصلِ پنجم این کتاب است اشاره میکنم. داستایوسکی در حال معرفی آلیوشا—جوانترین برادر و قهرمان داستان—است. آلیوشا به تازگی تصمیم گرفته زندگی رُهبانی پیشه کند و به صومعه بپیوندد. داستایوسکی او را به عنوان فردی واقعبین معرفی میکند که در عین حال به معجزات اعتقاد تمام و کمال دارد. اما ظاهراً در اینجا تضادی وجود دارد: چطور یک شخص واقعبین میتواند به معجزه باور داشته باشد؟ مگر نه این است که… .. Read More
- مهندسیِ آخرت - از دیرباز، یکی از مهمترین پرسشهای متفکران این بوده که سیر تحولی تاریخ عاقبت به کجا میرسد و رویداد نهایی تاریخ چگونه است؛ پرسشی که پاسخ به آن میتواند سرنوشتِ انسان در عالم را نیز روشنتر کند. به این رویداد نهایی تاریخ، «فرجام تاریخ» یا «آخرت» میگویند[۶۱]Eschaton و بررسی آن نیز فرجامشناسی یا آخرتشناسی[۶۲]Eschatology نامیده میشود. بسیاری از دینها و متفکران دینی، فرجام تاریخ را امری متعالی[۶۳]transcendental در نظر میگیرند که خارج از حوزهٔ مادی جهان و در ساحتی قُدسی قرار دارد. در آخرِ زمان واقعیتِ متعارف به شکلی استعاری پایان مییابد، امر اینجهانی به امر آنجهانی… .. Read More
- جاروی وظیفهشناس گوته - این ایده که آفریدهای هوشمند به انسانها آسیب میرساند، بارها در عرصهٔ هنر و نظر مطرح شده است: در رمان فرانکشتاین[۶۴]Frankenstein; or, The Modern Prometheus نوشتهٔ مری شلی[۶۵]Mary Shelley، مصنوع دکتر فرانکشتاین از کنترلش خارج شده و دست به جنایت میزند؛ در فیلم ۲۰۰۱: اودیسهٔ فضایی[۶۶]2001: A Space Odyssey محصول مشترک استنلی کوبریک[۶۷]Stanley Kubrick و آرتور کلارک[۶۸]Arthur C. Clarke، کامپیوتر هوشمند سفینه—موسوم به هال ۹۰۰۰—ارزیابی مرگباری از شرایط مأموریت ارائه میدهد؛ در ماتریس[۶۹]The Matrix محصول برادران واچوفسکی[۷۰]The Wachowskis، جهان تحت سلطهٔ ماشینهایی هوشمند قرار گرفته که انسانها را به انقیاد خود درآوردهاند؛ در… .. Read More
- بازیهای حسابگرانه - اگر به یک زیستشناس بگویید «برخی از مهمترین نظریههای علمی شما مبنایی اقتصادی دارند»، احتمالاً نگاهی عاقل اندر سفیه به شما میاندازد و خواهد گفت «سروکار علوم طبیعی با حقایق جهان است، نه اقتصاد که یک علم اجتماعی است! لطفاً مزاحم نشوید!» با اینحال، نمیتوانیم از این ایده که نگاه اقتصادی روی نظریههای علمی—و نه فقط زیستشناسی—تأثیرات شگرفی گذاشته است به راحتی بگذریم. اما ابتدا مقدمهٔ زیر را یادآوری میکنم: دوران معاصر را عصر اقتصاد مینامند که با ظهور موجودی به نام «انسان اقتصادی» همراه بوده است. آنچه دوران معاصر را متمایز میکند سلطه و گسترش روزافزون نگرش اقتصادی در… .. Read More
- تبخیر شدن از شدتِ شرم - آئوکیگاهارا[۷۱]Aokigahara، جنگلی در نزدیکی کوهِ فوجی است که به این شهرت یافته که آدمها برای همیشه خود را در آن ناپدید میکنند. دریایی از شاخه و درخت که در اعماقِ خود دریچهای پنهان دارد که فقط به رویِ تبعیدیانِ خودخواستهٔ زمین باز میشود. اما همهٔ راهها به آئوکیگاهارا ختم نمیشوند؛ دستِ کم نه به این سرعت. طی دو دههٔ اخیر، هر سال چیزی در حدود صد هزار ژاپنی، به دلایلی که معمولاً به شَرمساری ناشی از اشتباه یا شکست مربوط میشوند، خود را در بنبستی مییابند که آنها را ترغیب به ناپدید شدن میکند. آنها میروند، به جایی که… .. Read More
- اندکی کمتر، آهستهتر، ملایمتر! - تأثیرِ فنآوریهای جدید بر جامعه همگن نیست. برخی گروهها بیشتر از سایرین از آن بهره میبرند؛ گاهی هم آمدن یک فنآوری گروههایی را دچار زیان و خسارت جدی میکند. در این صورت طبیعی خواهد بود اگر صدای بازندگان بلند شود. این مخالفت میتواند شکلهای مختلفی داشته باشد. برخی نظریهپردازی میکنند، برخی به شیوههای مدنی مخالفت، برخی هم که کارد به استخوانشان رسیده به خشونت متوسل میشوند. لُودایتها[۷۲]Luddites گروهی از کارگران صنعت نساجی در بریتانیای اوایلِ قرن نوزدهم بودند که احساس کرده بودند ماشینآلاتِ جدیدِ خودکار، جای شغلهای آنها را خواهند گرفت؛ چون کارگران بیتجربه و کممهارت نیز میتوانستند با… .. Read More
- ماده؛ خارج از دسترسِ علم - در یادداشتِ دیگری نوشته بودم که «هوشیاری» (consciousness) یکی از دشوارترین پدیدههایی است که با آن مواجه هستیم و با وجودِ همهٔ پیشرفتهایی که در علم و فن ایجاد شده، هنوز روشی برای نفوذ به تجربهٔ ذهنیِ فرد آنطور که اولشخص آنرا تجربه میکند نیافتهایم. اما هوشیاری تنها پدیدهٔ دشواری نیست که میشناسیم: چیستیِ ماده نیز به همان اندازه دشوار مینماید. آیا علم فیزیک میتواند هر آنچه که دربارهٔ ماده میتوان دانست، از جمله چیستیِ آن را، به ما بگوید؟ برخی از متفکران معتقدند که پاسخ به این پرسش به هیچوجه بدیهی نیست. فیزیک به ما میگوید که ماده از… .. Read More
- نابینایی شعفآلود فنشیفتهها - خیلی از آدمهای جدید علاقهٔ خاصی به فنآوریهای جدید دارند. فنآوری را نشانهٔ تجدد و پیشرفت میدانند؛ گاهی وقتها تنها نشانهٔ آن. اما آیا فنآوریهای جدید همیشه خوب هستند؟ چه وقت باید به استقبالِ آنها برویم و چه وقت باید نسبت به آنها شکاک باشیم؟ اگر این سؤالها به نظرتان بیهوده یا زاید میرسند، احتمالاً شما یک فنشیفته[۷۳]technophile هستید. اشکالی هم ندارد. فنشیفتهها هم بخشی از جامعه هستند و نظرشان محترم است. اما این حق برایِ بقیهٔ جامعه محفوظ است که سؤالهایی که لازم میدانند را مطرح کنند. نیلز پُستمن[۷۴]Nils Postman معتقد است که ما باید دستِ کم… .. Read More
- دشواری دل بریدن از وابستگی - شب است. شما مسافرِ یک کشتیِ تفریحی بسیار مجلل هستید که جایی در اقیانوس با یک کوهِ یخیِ عظیم برخورد کرده است. در عرشههایِ پایینتر آب در حالِ ورود به بدنهٔ کشتی است و انبارها و موتورخانه به تدریج لبریز از آب میشوند. کشتی به شکلِ محسوسی کج شده، اما هنوز به هیچکس آسیبی نرسیده است. شما متوجهِ خطرِ غرقشدنِ کشتی هستید، بنابراین جلیقهٔ نجاتتان را میپوشید و به سمتِ محلی که قایقهایِ نجات قرار دارند راه میافتید. در همین حال، دوستتان شما را میبیند و میگوید: «دیوانه شدهای؟! اگر کشتی را ترک کنی، مسافرِ دیگری اتاقِ گرانقیمتت را اشغال… .. Read More
- هوشیاری؛ خارج از دسترسِ علم - «هوشیاری»—که در اینجا آنرا معادلِ consciousness قرار دادهام [[فرهنگستانِ زبانِ فارسی معادلِ «خودآگاهی» را به جایِ consciousness گذاشته، اما در این صورت به self-consciousness چه باید بگوییم؟ گاه «آگاهی» را به جایِ awareness میگذارند که در این صورت self-awareness هم لابد باید بشود «خودآگاه»، اما برای اینکه self-awareness از خودآگاه به معنای consciousness متمایز شود، آنرا «خویشتنآگاهی» ترجمه میکنند. «هوشیاری» اولاً بیشتر جنبهٔ پزشکی-بالینی دارد و ثانياً بیشتر به alertness نزدیک است؛ علاوه بر این، «هوش» معادلِ intelligence است. گاهی به consciousness «ماهیتِ ذهن» میگویند که مناسب نیست و نمیشود از آن واژهسازی کرد. محمدجعفرِ مصفا در ترجمهٔ کتابِ «حضور… .. Read More
- نیوتونِ کیمیاگر - آیزاک نیوتن[۷۵]Isaac Newton معمولاً با آثارِ خیرهکنندهاش در ریاضی و فیزیک شناخته میشود. دستاوردهایی که به پارادایمِ جدیدی انجامید که بعدها به پارادایمِ مکانیکی یا پارادایمِ نیوتونی شهرت یافت. هوشِ سرشار و موفقیتِ بینظیرِ نیوتون باعث میشود که تصور کنیم او زندگیِ فکریِ کمریسک و پرموفقیتی داشته است. اما این تصویرِ کاملی نیست. نیوتن به سه حوزهٔ کیمیاگری، الهیات و فیزیک علاقه داشت و بخشِ بزرگی از فعالیتهایِ فکریاش را هم به همینها اختصاص داد. در الهیات به تاریخنگاریِ کتابِ مقدس علاقه داشت؛ در حالیکه در کیمیاگری به دنبالِ یافتنِ سنگ جادو یا سنگِ فلاسفه بود که میتوانست فلزاتِ… .. Read More
- جایِ تنگ؛ وقتِ تنگ؛ زندگیِ تنگ - اخیراً آقای سیدمحمدِ بهشتی گفتگویی انجام دادهاند که تحتِ عنوانِ «مفهوم گمشدهٔ آرامش در معماری خانههای جدید» در روزنامهٔ همشهری منتشر شده است. کلِ گفتگو خواندنی است، اما به صورتِ خاص قسمتی از آن جالب بود که به معماریِ داخلی مربوط میشود. بحث به اینجا رسیده بود که با افزایشِ جمعیتِ شهرها، خانهها کمکم کوچکتر شدهاند و به همین دلیل امکانِ دسترسیِ افراد به پنجره و بام و آسمان کاهش یافته است؛ برخلافِ قدیمترها که ظاهراً فضایِ سکونتِ بیشتری در اختیارِ افراد قرار داشت و دسترسی به پنجره و آسمان نیز راحتتر بود: نسبتی میان کیفیت و کمیت وجود دارد… .. Read More
- صفحههایِ نمایشِ لمسی؛ پدرومادرهای بیاحتیاط - اینروزها دیدنِ بچههایِ خردسالی که ساعتهایِ طولانی از وقتِ خود را صرفِ بازی با تَبلِت[۷۶]Tablet یا تلفنِ همراه یا چیزی شبیهِ آن میکنند عجیب نیست. خیلی از پدر و مادرها دغدغهٔ خاصی نسبت به این قضیه ندارند و چه بسا آنرا موهبتی برایِ خود و فرزندشان بدانند؛ با این استدلال که «بچه به شکلی بیخطر سرگرم میشود و تازه بعضی از این بازیها آموزنده هستند.» اما آیا واقعاً میتوان اینقدر آسودهخاطر بود؟ در این زمینه تحقیقاتِ زیادی انجام میشود، اما تا جایی که میدانم هنوز نتیجهٔ قطعی و جامعی وجود ندارد، چرا که این پدیده نسبتاً جدید است. در… .. Read More
- بهارِ مرده - وقتی راشل کارسون[۷۷]Rachel Carson کتابِ بهارِ خاموش[۷۸]Silent Spring را در سالِ ۱۹۶۲ منتشر کرد دنیایِ غرب تکان خورد. کتاب دربارهٔ خطری بود که استفادهٔ گسترده از انواعِ موادِ شیمیایی و سمومِ کشاورزی سلامتِ انسانها و جانوران را تهدید میکند. اما آنچه کتاب را تأثیرگذارتر کرد عنوانش بود: بهارِ خاموش، یعنی بهاری که در آن پرندهها آواز نمیخوانند. برایِ بسیاری از مردمِ جهان، به ویژه ساکنانِ مناطقی از زمین که زمستانهای سرد و طولانی دارند—نظیرِ مناطقِ شمالیِ آمریکا یا اروپا—این تصویرِ بسیار ترسناکی است. چرا که پرندهها پیامآورِ بهار و در واقع بخشی از تعریفِ آن هستند. تو گویی… .. Read More
- عادتِ بیمارگونهٔ هری پاتر - برخی عادتهایِ فکری گفتگوی جمعی و سیاستورزیِ دربرگیرنده را مختل میکنند و چه بسا به یک بیماریِ اجتماعی تبدیل گردند. یکی از این عادتها نتوانستنِ دیدنِ دیگری است؛ این تصور که همهٔ بخشهایِ جامعه تنها به یک منظومهٔ ارزشی تعلق دارند و حتی مخالفان و رقبایِ سیاسیِ ما نیز با معیارهایِ ما از خوب و بد موافق هستند. نتیجه، ارائهٔ تصویری کجومعوج و نشانیِ نادرستی از سیاست است: علتِ مخالفتِ رقبا با من به این خاطر نیست که آنها معیارهایِ دیگری دارند، بلکه آنها علیرغمِ اینکه با من در تعریفِ صواب و ناصواب توافق دارند، تصمیم گرفتهاند انتخابهایِ بدی انجام… .. Read More
- مکانیک کوانتوم و آفریدگار - قبلاً گفته بودم که علومِ معاصر نشان میدهند که ثوابتِ فیزیکی و خصوصیتهایِ جهانی که در آن زندگی میکنیم به شکلی بسیار ویژه شکل گرفتهاند؛ به گونهای که از لحاظِ عقلی نمیشود شکلگیریِ آن را صرفاً به یک رویدادِ تصادفی نسبت داد. یا باید سراغِ آفریدگار (خداوند) یا نوعی ذهنیتِ جهانشمول (همهروانانگاری) برویم که با دخالت در شکلگیری جهان، آنرا متناسب با بروزِ حیات شکل داده است؛ یا اینکه باید اینرا بپذیریم که تعدادِ تقریباً بیشماری جهان وجود دارد و فقط معدودی از آنها—از جمله جهانِ ما—شرایطِ سازگار با حیات یافته است. اما دانستنیها در چارچوبِ نگاهِ فلسفی و حکمی… .. Read More
- افسانهسُرایی دربارهٔ خود - در سالِ ۱۹۷۷ دو محققِ آمریکایی به نامهایِ ریچارد نیسبت[۷۹]Richard Eugene Nisbett و تیموثی ویلسون[۸۰]Timothy D. Wilson مقالهای منتشر کردند که امروزه به یکی از پرارجاعترین مقالههایِ روانشناسی تبدیل شده است[۸۱]Nisbett, R. E., & Wilson, T. D. (1977). Telling more than we can know: Verbal reports on mental processes. Psychological Review, 84(3), 231–259. http://doi.org/10.1037/0033-295X.84.3.231. آنها تحتِ پوششِ یک نظرسنجیِ سادهٔ تجاری، از رهگذران خواستند که از بینِ چهار جفت جورابِ مشابه که روی میز چیده شده بودند یکی را که فکر میکنند کیفیتِ بهتری دارد انتخاب کنند. افراد جورابهایی را که در سمتِ راست قرار داشتند… .. Read More
- توضیحِ منطقیِ آفرینشِ جهان - اخیراً مقالهای خواندم که توسطِ یک استادِ فلسفه به نامِ فیلیپ گُف[۸۲]Philip Goff نگاشته شده و از این نظر برایِ من جالب بود که نمونهای سادهخوان از تلاشهایی است که سعی میکنند به پرسشِ جاودانِ فلسفی، یعنی مسألهٔ آفرینشِ جهان [[توجه کنید که منظورم از مسألهٔ آفرینش این نیست که بدیهی دانسته باشم که «آفرینشی» وجود داشته است. منظورم از مسألهٔ آفرینش این نوع پرسشهای مرتبط به مقولهٔ چگونگی پیدایی جهان است: این جهان از کجا آمده است؟ آیا ارادهای در شکلگیری آن دخیل بوده یا نتیجهٔ فرایندهای صرفاً تصادفی است؟ و از این دست پرسشها. ↩